પ્રકરણ - ૫ । અજબ તેરી કરની , અજબ તેરા ખેલ, મકડી કે જાલેમેં, ફંસ ગયા શેર !
અલી આદિ લશાહે શિ વાજી પર ચઢાઈ કરવા માટે ઔરંગજેબજે નેફરમાન મોકલ્યું હતું. પરંતુરાજકીય ખટપટનેકારણેઔરંગજેબજે જઈ શકે તેમનહોતો એટલેએણેએના મામુજાન શાહિસ્તાખાનનેકહેણ મોકલ્યું. શાહિસ્તાખાન એટલેતદ્દન કટ્ટર મુસ્લિ મ. હિન્દુઓ પ્રત્યેએનેભારોભાર ઝેર.
શિવાજી બધાનેહેરાન કરી રહ્યો છે અનેમુગલ સલ્તનતની આડે આવી રહ્યો છે એવી એનેખબર હતી એટલેભાણેજની ચિઠ્ઠી મળતાંજ એણે૨૮મી જાન્યુઆરી, ૧૬૬૦ના રોજ ઔરંગાબાદથી પન્હાલગઢ તરફ કૂચ કરી દીધી. એટલેકે સિદ્દી જૌહર પન્હાલગઢ પહોંચ્હોં યો એના બેમહિના પૂર્વેજશાહિસ્તાખાન નીકળી ચૂક્યો હતો.
શાહિસ્તાખાનની ફૌજ બહુ મોટી હતી. શિવાજીની સેના જેમજે માત્ર ડુંગળી રોટલો ખાઈનેઘોડા પર જ એકાદ કલાક સૂઈનેચલાવી લેનારી આફૌજ નહોતી . એનું લાવ-લશ્કર તો મોટું હતું. ઇતિહાસકારો કહે છે કે શાહિસ્તાખાન પાસે૭૭ હજાર ઘોડેસવારો, 30 હજાર પગપાળા સૈનિકોમળીનેકુલ ૧ લાખ કરતાં પણ વધારેનું રે લા વ-લશ્કર હતું. કજાગી, પઠાણી, ઉજબેગી, ગોંડગોં , બખ્સાશી, અરબી, મોગલી બધા પ્રકારના યોદ્ધાઓએણેભેગા કર્યાહતા. જાણેએક મોટું ફો જીનગર એની સાથેચાલી રહ્યું હતું. આટલી મોટી ફોજ માટે ભોજન, સેવા, ચાકરી, વસ્ત્રો, લડવાનાં
સાધનો, તમ્બુ- ડેરા બધુંજોઈએ અનેદિલ બહેલાવવા માટે ઈરાની બુલબુલો પણ જોઈએ. શાહિસ્તાખાન આ બધી જ વ્યવસ્થા કરીનેનીકળ્યોહતો.એક સેનાપતિએ એનેકહ્યું, `હુજૂર, શિવાજી તો પહાડી ચૂહા હૈ. ઉસકો મારનેકે લિયેઇતની બડી ફોજ કી ક્યા જરૂરત હૈ ?'
શાહિસ્તાખાન હસ્યો, `મુઝે માલૂમ હૈ, શિવાજી કોઈ બડી તોપ નહીં હૈ. લેકિન યેતો ક્યા ઉસકો ભી પતા ચલેકી હમ કૌન હૈ, ઇતની બડી ફૌજ કીખબર સુનકર હી ઉસકે છક્કે છૂટ જાયેંગે! ઔર સૈર કી સૈર ભી હો જાય ઇસલિયેઇતની બડી ફૌજ લેકર નીકલેહૈં.'`હંઅ.... તબ તો ઠીક હૈ. અબ તો શિવા કો મારકર હી લૌટેંગે!'
`હાં, વો પહાડી ચૂહા હૈ તો બહુત છોટા, લેકિન કહીં મિલ નહીં રહા. આજ યહાંતો કલ કહીં દૂસરી જગહ હોતા હૈ. ઇસબાર થોડા મૌકા હાથ લગા
હૈ. બૂરા ઔર પૂરા ફસ ગયા હૈ ! કહીં ભી ભા ગકર નહીં જા સકતા. દબોચ લેંગેકાફિર કો !'
૧૪ દિવસોમાં શાહિસ્તાખાન અહમદનગર આવી ગયો અનેબીજા ૧૩ દિવસ સુધી એની ફૌજે અહમદનગરમાં જ આરામ ફરમાવ્યો, દિલબહેલાવ્યું. ૧૪મા દિવસે, ૨૫મી ફેબ્રુઆરી, ૧૬૬૦ના રોજ શાહિસ્તાખાનેઅહમદનગરથી આગળ કૂચ કરી. જે દિવસેસિદ્દી જૌહરે પન્હાલગઢ પરઘેરો નાંખ્યો એની આસપાસ એટલેકે ૩જી માર્ચ, ૧૬૬૦ના દિવસેશાહિસ્તાખાનેસોનવડી નામના સ્થાન પર શિવાજીના વિસ્તારમાંઘૂસણખોરીકરી. છેકછે દક્ષિણમાં જઈનેસિદ્દી જૌહરની સેનાનેમદદ કરવાની વાતનેશાહિસ્તાખા ન પોતાની શાનો-શૌકતની ખિલાફ સમજતો હતો. કારણ કેઔરંગજેબે જે આદિલશા હની વિનંતી પર સેના જરૂર મોકલી આપી હતી, પણ એ એનેઅલી આદિલશાહ જ કહેતો હતો. એ સમજતો હતો કે શાહકે બાદશાહ કહેવાનો હક માત્ર અનેમાત્ર પોતાનેજ, એટલેકે ઔરંગજેબજે નેજ છે. એટલેજ એ પોતેના આવતાં એણેમામા શાહિસ્તાખાનનેશિવાજી પર નવા મોર્ચાકસવાની સલાહ આપી હતી, જેથી જે શિવાજીની હાર થાય તો એ વિસ્તાર આદિલશાહીમાંના જતાંમુગલશાહીમાં સામેલથઈ જાય. રાજનીતિ બહુ ઊંચી હતી. શિવાજીના મનમાં ભારે અજંપો હતો. સંકટ ખરેખર રે ખૂબ મોટું અનેગંભીર હતું. જ્યાં શિવાજીનાં માતાજીજાબાઈ રહેતાં હતાં એ રાજગઢનેઘેરવા માટે શાહિસ્તાખાન આગળ વધી રહૃાો હતો. શિવાજી ધીમેધીમેચારે તરફથી ઘેરાઈ રહ્યા હતા.
શિવાજી મહારાજ પન્હાલગઢ પહોંચે હોં એ પહેલાં જ તેમને શાહિસ્તાખાનની ફોજ અનેએની દિશાની ખબર મળી ગઈ હતી. અત્યારેશાહિસ્તાખાન અહમદનગરથી પૂના તરફ કૂચ કરી રહ્યો હતો અનેપેલી તરફ સિદ્દી જૌહરની સેનાએ પણ ભારે ઘેરો ઘાલ્યો હતો. બંનેપ્રબળશસ્ત્રુઓની દોઢ લાખ જેટજેલી ફૌજે શિવાજીનેચારે તરફથી ઘેરી લીધા હતા. એમની સેના તો એની આગળ સાવ મામૂલી હતી. વિકરાળ સમસ્યા મોંફાડીનેખિખિયાટા કરી રહી હતી. શિવાજી અત્યારે જો એમાંકૂદી પડે તો અગાધ સમુદ્રમાંકુદકો મારીનેડૂબીનેઆત્મહત્યા કરવા જેવું જે થાય.
શિવાજી પા સેઅત્યારે માત્ર ૧૫ હજારની ફોજ હતી અનેએ પણ અલગ-અલગ કિલ્લાઓ પર વહેંચાયેલી હતી. થોડી જ ઉતાવળ કે નાનકડીભૂલમાંઆ નાનકડી શક્તિ પણ નષ્ટ થઈ શકે તેમ હતું. શિવાજીએ બહુ જ મહેનત કરીને, કષ્ટોનો સામનો કરીનેઆ સેના ઊભી કરી હતી, અથાકપ્રયત્નોથી સાથીઓનેજોડ્યા હતા. આ સેના જ એમના હાથ-પગ હતા અનેશ્વાસ પણ. આ બધા વચ્ચેશિવાજી એક આત્મા તરીકે વાસ કરતાહતા. એટલેજ શિવાજીના સાથીઓ એમના એક ઇશારા પર બધુંજ ન્યોછાવર કરવા માટે તૈયાર રહેતા હતા.પન્હાલગઢ કિલ્લા પર ૬ હજાર માવળા સૈનિકો શિવાજીની સાથેહતા. આ સૈનિકોમાંએમના અનુભવી યોદ્ધા વીર બાજીપ્રભુદેશપાંડે પણ હતા.
બાજીપ્રભુજાણતા હતા કે શિવાજી મહારાજના હૃદયમાં કેવું તોફાન મચ્યું છે. બહુ જ પરિશ્રમથી ઊભા કરેલા રે નાનકડા સ્વરાજ્ય પર સંકટનાંવાદળો ઘેરાઈ ચૂક્યાંહતાં. અનેઆ સંકટ સામેલડવા માટે શિવાજી પન્હાલગઢમાં થી બહાર પણ નીકળી નહોતા શકતા કે ન તો બહાર પોતાનાસૈનિકોનેકોઈ સૂચના આપી શકતા હતા. સિદ્દી જૌહરનો ઘેરો મજબૂત હતો , એનો પ્રબંધ એટલો તો જોરદાર હતો કે એક કીડી પણપન્હાલગઢમાંથી બહાર નહોતી નીકળી શકતી.શિવાજી મહારાજે જ્યારે પન્હાલગઢમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારે જ વિચાર્યુંહતું કે હવેચોમાસું આવવાનું છે. જોરદાર વરસાદ થશેએટલેશત્રુનો ઘેરોઢીલો પડી જશે. ચોમાસાની અષાઢી હવા સાથેસાથેઆકાશમાં કાળાં કાળાંવાદળો પણ છવાઈ જશે, નદી નાળાંઓ ઊભરાઈ જશે. કિચડ અનેરસાદથી બીજાપુરી સૈનિકો હેરાન-પરેશારે શાન થઈ જશે. વર્ષાની ઝડી વરસશેએટલેઆટલી મોટી સેનાનું રહેવાનું, ખાવા-પીવા, ઊંઘવાનું બધુંજડામાડોળ થઈ જશે. એ સમયેપોતાના વીર માવળા સૈનિકો છુપાઈનેનીકળશેઅનેવીજળીના કડાકા સાથેતલવાર ચમકાવતા ક્યારેકરે આ તરફતો ક્યારેકરે પેલી તરફ છાપો મારશે. આ ખેલ શિવાજીના સૈનિકોનેખૂબ જ સારી રીતેફાવતો હતો.
શિવાજીનેએ પણ આશા હતી કે નેતાજી પાલકર નામના પોતાના યોદ્ધા જે અત્યારે બિજાપુરની સરહદ પર ઘૂમી રહ્યા હતા એ સમાચાર સાંભળીનેજરૂર આ તરફ આવશે. આવીનેજેવા જે એ સિદ્દી જૌહરની સેનાનો કમજોર ભાગ તપાસીનેપાછળથી છાપો મારશેએવા જ પન્હાલગઢના વીરમરાઠાઓ હર... હર... મહાદેવની ગર્જના ર્જ કરતાં બહાર નીકળશેઅનેઆક્રમણ કરીનેઘેરો તોડી નાંખશે. પછી ફરી એ જ છાપામાર યુદ્ધ દ્વારાશત્રુની ફોજનેબેહિસ્સામાંકાપી નાંખશેઅનેબધાનો હિસાબ બરાબર કરી નાંખશે.
પરંતુઆ બધા માત્ર વિચારો હતા. શત્રુના ઘેરામાંથી બહાર નીકળવા માટેનાંસપનાંહતાં. હજુ એવુંકંઈ થયુંનહોતુંઅનેથવાની શક્યતાઓ પણનહોતી. આ વખતેઆ બંનેમાંથી કોઈ વસ્તુબની નહોતી રહી. ન તો ઘેરો ઢીલો પડતો હતો, ન તો નેતાજી પાલકરની કોઈ ગર્જના ર્જ સંભળાતી હતી.સિદ્દી જૌહરે સારા સેનાપતિ જેવી જે સાવધાની રાખી હતી. એ પણ જાણતો હતો કે હવેવરસાદ આવવાનો છે એટલેએણેપહેલાંથી જ એના માટેની
પૂર્વતૈયારીઓ સારી રીતેકરી લીધી હતી. એણેપોતાની સેનાનેવરસાદથી રક્ષણ આપવા માટે ઘાસનાં અનેવાંસનાં છાપરાંઓ બનાવ્યાં હતાં.ચોકીઓ પર પણ વરસાદથી બચવા માટેથી સારામાં સારી વ્યવસ્થાઓ કરી હતી . ચારે તરફથી વરસાદનું પાણી વહી જાય અનેપોતાનેકોઈમુશ્કેલી ના પડે તેવી વ્યવસ્થા કરી લીધી હતી. પોતાનો ઘેરો વરસાદનેકારણેજરાય ઢીલો ના પડે તેવી તમામ બાબતોનુંએણેધ્યાન રાખ્યુંહતું.આવી સ્થિ તિમાં સારામાં સારા યોદ્ધા માનસિક રીતેભાંગી પડે અનેશરણાગતિ સ્વીકારી લે. પણ છત્રપતિ શિવાજી અનેતેમના સાથીઓનેહજુ
પણ આશા હતી. એ આશા હતી પોતાના બાહુઓ પર, પોતાના સૈનિકો પર અનેપોતાની શક્તિ પર.
પન્હાલગઢના બૂર્જ પર ઊભા રહીનેતેઓ દૂર દૂર સુધી જોતા. ચારે તરફ તંબુ, ડેરા, સામિયાણા,રાવટીનાંમોટાંમોટાંનગરો ઊભાં રહેલાંદેખાતાં.સિદ્દી જૌહરના સૈનિકો પહેરો ભરી રહ્યા હતા. નજર નાંખતાં નાંખતાં શિવાજીની આંખો તંબુઓ, સામિયાણાઓની પેલેપાર ફેલાયેલા ગાઢ,ભયાનક જંગલ અનેઊંચા ઊંચા પહાડો પર સ્થિ ર થઈ જતી. એ વિચારતા - ઈશ્વર કરે નેક્યાંક કોઈ હલચલ થાય, નેતાજી પાલકર ક્યાંકથી પ્રકટથાય. પરંતુકંઈ જ ના થયું. રાહ જોતી વેરાન આંખો પહાડોનેતાકતી રહી અનેબેમહિના વીતી ગયા.
પણ...શિવાજીનેવિશ્વાસ હતો કે કંઈક તો જરૂર થશે. આખરે એ વિશ્વાસ એક દિવસેજીત્યો. એક રાત્રેહર હર મહાદેવની ગર્જના ર્જ સંભળાઈ.નેતાજી પાલકર આવ્યા. બન્યું હતું એવું કે એ બિજાપુરમાંજ્યાં હતા ત્યાંથી એમણેશિવાજી મહારાજ પાસેઆવવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ એમનેરસ્તામાં જ રોકી લેવામાં આવ્યા. આથી એ પ્રતાપગઢ જીજામાતાનેમળવા પહોંચી હોં ગયા. ત્યાં જઈનેજોયું તો જીજામાતા સ્વયં પન્હાલગઢ પર
સેના લઈને જવા માટેની તૈયારી કરી રહ્યાંહતાં. માતાજીનેએમણેત્યાંજ રોકી લીધાંઅનેથોડાકસૈનિકોનેલઈનેપન્હાલગઢ તરફ આવ્યા. એમનોઇરાદો હતો કે સિદ્દી જૌહરનો ઘેરો તોડી નેશિવાજીનેબહાર કાઢી લેવા. શિવાજી અનેતેમના સાથીઓએ કિલ્લાની ટોચેથી જોયુકે નેતાજી
પાલકરે ઘેરો તોડવાનો અથાક પ્રયત્ન કર્યો પણ નિષ્ફળ રહ્યા. પન્હાલગઢમાંફરીવાર શોકનુંવાતાવરણ પ્રસરી ગયું. આશાનુંએક માત્ર કિરણ હત
