બાળકોની અપૂર્ણતાઓ અને તેના ઉપાયો

બાળકોની અપૂર્ણતાઓ અને તેના ઉપાયો

⁠સામાન્યતઃ કોઈ પણ આદર્શ વર્ગમાં કે શાળામાં જતાં સાધારણ બાળકો કામ કરે છે ત્યાં બાળકોની વ્યવસ્થા અથવા નિયંત્રણનો પ્રશ્ન ઊભો જ થતો નથી. જ્યારે શિક્ષકને બાળકો ઉપર પોલીસ અગર ન્યાયાધીશનું કામ કરવું પડતું હોય ત્યારે સમજવું કે શિક્ષક અગર બાળક અગર પરિસ્થિતિ સંબંધે કંઈક દોષ છે. ઉત્પન્ન થતી અનિષ્ટ પરિસ્થિતિ દૂર કરવા માટે શિક્ષક ઘણી વાર ભાત ભાતની યુક્તિપ્રયુક્તિઓ વાપરે છે. આથી થોડો વખત ગાડું રસ્તા ઉપર ચાલે છે, પણ વળી ફરી વાર એની એ સ્થિતિ આવી લાગે છે. ખરી રીતે શિક્ષકે પરિસ્થિતિને દાબવા કે ઢાંકવા યા તો બીજું સ્વરૂપ આપવાને બદલે તેનાં કારણોમાં ઊતરવું જોઈએ. જે શિક્ષક આમ નથી કરતો તે પોતાનાં બાળકોને સામાજિક અગર નૈતિક અગર કોઈ પણ પ્રકારની કેળવણી આપી શકતો નથી. સાધારણ ન હોય તેવાં અથવા અપવાદ રૂપ બાળકો એક ગૂઢ મુશ્કેલી છે. તેમની કેળવણીનો પ્રશ્ન વધારે બારીકીથી વિચારવો જોઈએ. શિક્ષકે શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિથી તેમનું અવલોકન કરવું ઘટે છે. તટસ્થવૃત્તિથી જોતાં જે કરવું યોગ્ય લાગે તે બાળકને નુકસાનકારક ન નીવડે તો કરવું. બાળકને ગણતાં કે વાંચતાં ન આવડે ત્યારે જેમ શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિવાળો શિક્ષક તેનું કારણ શોધે છે, તેમ જ બાળકના ઇતર માનસિક દોષો પરત્વે પણ કારણ શોધવાનું છે. શિક્ષકે જાણવું જોઈએ કે શિક્ષા નિરર્થક છે. સિવાય કે બાળક સ્વેચ્છાથી પોતાની જાત ઉપર સમજણપૂર્વક નિયમન મૂકે. શિક્ષક ધ્યાન રાખે કે ખરાબ, આળસુ, બેદરકાર, ઠગારો, માલ વિનાનો, એવા શબ્દોથી સારું પરિણામ આવવાને બદલે ઊલટું વધારે ખરાબ પરિણામ આવે છે. તેમ જ શિક્ષકે એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું કે એમ કરો નહિ, તેમ કરો નહિ, એથી પણ કંઈ વળવાનું નથી. વળી શિક્ષકે બાળકોની ઊણપો સંબંધે ટીકા કે ચર્ચા કરવાની નથી; તે એટલા માટે નહિ કે અયોગ્ય બીવડાવવાપણું છે, પણ એથી ઊલટું તેને સુધારવામાં વધારે મુશ્કેલીઓ પેદા થાય છે. શિક્ષકે ઉપદેશ આપવાનું અને નીતિબોધ આપવાનું ઓછામાં ઓછું કરવાનું છે. એમ કરવાથી બાળકની નૈતિક ભાવના અને સંસ્કારિતા ઊલટી મંદ પડશે, અને બાળક વિના કારણ અસ્વસ્થ અને બેચેન થશે. જે કાર્યપદ્ધતિ વાચન લેખન સુધારવા માટે શિક્ષક શાસ્ત્રીય રીતે ચલાવે છે, તે જ કાર્યપદ્ધતિ નૈતિક સુધારણા માટે તેણે રાખવી જોઈએ.

⁠અવારનવાર શાળામાં તેમ જ ઘરમાં બાળકો સંબંધે જે મુશ્કેલીઓ ઊભી થાય છે, જે અનિષ્ટ વર્તન દેખાતાં માલૂમ પડે છે તેનાં કારણો, પરિસ્થિતિ, શક્ય ઉપાયો વગેરે જો જાણીએ તો શિક્ષણના તેમ જ બાળઉછેરના કામમાં આપણો માર્ગ વધારે સરળ થાય.

આ સાથે બાળકો સંબંધેની મુશ્કેલીઓને દૂર કરવામાં મદદ રૂપ થાય તેવો એક કોઠો આપેલો છે. આને માટે મિસ્ટર ચાર્લેટન વૉશબર્નનો અને ‘ન્યુ ઇરા’ના તંત્રીનો ઉપકાર ઘટે છે.

⁠આ કોઠામાં ચાર પાનાં પાડેલાં છે. તેમાં પ્રથમ મથાળે બાળકના ગણાતા દોષો બતાવેલા છે. તેની સાથેના કુલ ચાર ખાનાંઓ પૈકી પહેલામાં તે શાં કારણોથી આવવાનો સંભવ છે તે બતાવ્યું છે; બીજામાં કેવી પરિસ્થિતિમાં કારણો ઉત્પન્ન થાય છે તે અને ત્રીજામાં તે દૂર કરવાના ઉપાયો બતાવવામાં આવ્યા છે. છેલ્લા ખાનામાં કેવાં કેવાં કારણોથી વર્તન ઊલટું બગડે છે તે બતાવવામાં આવ્યું છે.

⁠આપણા જોવામાં આવશે કે આજે ઘણુંખરું દોષોનાં કારણો દૂર કરવાને બદલે દોષો વધે કે ગંભીર થાય તેવા જ ઉપાયો આપણે લઈએ છીએ. છેલ્લું ખાનું તેની સાક્ષી પૂરે છે.

⁠સાથેના કોઠામાં બાળકોમાં સામાન્યતઃ દેખાઈ આવતી નવ પ્રકારની અપૂર્ણતાઓનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે :(૧) વધારે પડતો ઘોંઘાટ.
(૨) સમયનો દુરુપયોગ અથવા ભટકવું.
(૩) વારે વારે મદદની માગણી.
(૪) મંદ પ્રગતિ.
(૫) છેતરવું.
(૬) આડાઈ અને ખિજાળપણું.
(૭) ઘડી ઘડીમાં માઠું લાગી જવાપણું.
(૮) મૂર્ખાઈ.
(૯) દોઢડાહ્યાપણું, વાચાળતા, ચપળ દેખાવું.

(૧) વધારે પડતો ઘોંઘાટસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक અનુકરણ
અથવા સૂચનઘોંઘાટવાળું સ્થાનશાંતિટોકરી વગાડવી
કે સોટી પછાડવી.તાણવાળા અવાજોધીમો
અવાજતાણીને ખીજભર્યો
અવાજતાણવાળું વાતાવરણસ્વાસ્થ્ય
(poise)ઠપકો, લલચાવવું,
જાહેર ટીકાख સ્નાયુઓનું
થાકી જવુંમાફક ન આવે
તેવી બેઠકોબંધબેસતી
બેઠકોઘોંઘાટ થાય છે
એમ કહેવું; ધમકી આપવી;
ચૂપ !ग જ્ઞાનતંતુઓનું
થાકી જવુંઅપૂરતી હિલચાલ,
અપૂરતો આરામ,
અયોગ્ય ખોરાક
થકવે તેવું કામપ્રવૃત્તિ
શરીરનો,
સારો ખોરાક,
કાર્યક્રમમાં
ફેરફારએક જ જાતનું
કામघ ખરાબ હવાહવાની ઓછી
આવજાવધારે તાજી
હવા
આપવી-च અકોણાઈ–અવળાઈપોતાની જાતનું
વધારે પડતું
ભાનબીજાને
મદદ
કરવીજાહેર ઠપકોछ ધ્યાન ખેંચવાની
ઈચ્છાખોટું મહત્ત્વ
અપાયું હોયબીજાનો
ખ્યાલ
કરાવવોવ્યક્તિગત દૂભવવું;
પક્ષપાત
બતાવવોસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોज ગભરામણબીકણ સ્વભાવસ્વાસ્થ્યઊલટું વઢવુંझ અસ્વસ્થતાઅવ્યવસ્થિત
ઓરડો વા બેઠકોસુઘડતાનજરે ચડે એવી
રીતે નકામી
વસ્તુઓનો સંગ્રહ

(૨) સમયનો દુરુપયોગ અથવા ભટકવુંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक વિકાસક હેતુની
ખામીરસ્તો સૂઝતો નથીવિવિધ
પ્રવૃતિઓ
મૂકવીપ્રવૃત્તિ કરવા
બેસાડવોख આગળ વધવાની
અનિચ્છાકામથી અતૃપ્તિસારું કામ
અને સહેજ
પ્રોત્સાહનટીકા કરવીબહું જ સહેલું કામવધારે
રસદાયક
કામ સોંપવુંતેનું તે ફરી ફરી
કરાવવુંग જવાબદારીનો અભાવબીજાઓએ કાળજી
રાખી હોયજવાબદારી
મૂકવીશિક્ષકે પોતે
જવાબદારી લેવીघ તુલનાશક્તિની
ખામીબીજાઓએ નિર્ણયો
કર્યા હોયતુલના
અને
નિર્ણય
કરાવવોશિક્ષક નિર્ણય
આપેच સ્વરચિત
યોજનાનો
અભાવબીજાઓએ યોજના
કરી આપી હોયપોતે યોજના
કરીને માર્ગ
શોધવોશિક્ષક યોજના
કરી આપેસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોछ ક્રિયાશક્તિની
ખામીબીજાઓએ નિર્ણય
કર્યો હોય,
ક્રિયાશક્તિ નબળી
હોયપોતે નિર્ણય
કરવોશિક્ષક નિર્ણય
આપેज વિરોધી
આકર્ષણોશાળાનું નહિ
ગમતું કામમનપસંદ
કામ પસંદ
કરવું.પરાણે કરાવવુંનહિ ઈચ્છવા
યોગ્ય મિત્રોમાતાએ
ધ્યાન
આપવું.ધિક્કારઅનિષ્ટ ટેવોમા તથા
નોકરોએ
ધ્યાન
આપવું.झ ધ્યાન ખેંચવાની
ઈચ્છાદંભી અને સ્વાર્થી
થવા માટે ટેવાયેલબીજાઓનો
ખ્યાલ કરતાં
શીખવવું,જાહેર ઠપકોમહત્ત્વ ન
આપવું.વાંક કાઢવાट જ્ઞાનતંતુઓનો
થાકઅધૂરું પોષણ,
અનિયમિત જીવન,
જ્ઞાનતંતુઓની
અસ્થિરતાસારો ખોરાક
નિયમિતતા
વારંવાર
આરામ
આપવો.

(૩) વારંવાર મદદની માગણીસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक પરાવલંબનબીજાઓએ નિર્ણય
કર્યો હોયઆત્મ–
નિર્ણયશિક્ષકે નિર્ણય
કરી આપવોख બિન–
જવાબદારીબીજાઓએ સંભાળ
રાખી હોયજવાબદારીશિક્ષક જવાબદારી
ઉપાડેग પોતાનામાં
અવિશ્વાસનાસીપાસીસંતોષકારક પ્રવૃત્તિવધારે નાસીપાસી
ઉપજાવવીघ સ્વમાનની
ખામીજાહેર ટીકાઅંગત
પ્રોત્સાહનજાહેરમાં વધારે
ટીકાઓ કરવીच આળસુપણુંઅપૂરતું પોષણસારો
ખોરાકઅથાણાં, ઘેની
પીણાં, સાકરદાળિયા

સાકરલાકડી વગેરેમાનસિક મંદાવસ્થાપ્રવૃત્તિગોંધી રાખવું.
આળસું કહી
ખીજવવોઅપૂરતો વ્યાયામ
અપૂરતો આરામ
આહારનિદ્રાની
અનિયમિતતાયોગ્ય
વ્યાયામ
આરામ
નિયમિતતાछ ક્રિયાશક્તિનો અભાવ

બીજાઓએ કરી
આપ્યું હોય
નિર્બળ ક્રિયાશક્તિજાતે કામ
કરવા દેવુંશિક્ષક કરી
આપે 

(૪) મંદ પ્રગતિસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक નાસીપાસ
થશું એમ
માનવુંમળેલી નિષ્ફળતાસંતોષકારક
કામવધારે નાસીપાસી
ધીમો કહી
ટોકવોख આત્મવિશ્વાસની
ખામીટીકાઓપ્રોત્સાહનબીજા સાથે
સરખાવવુંग અધૂરી
તૈયારીઊંચે નંબરે ચડાવી
દીધો હોયયોગ્ય
નંબરે
બેસાડવોલેસન આપવાંघ કામમાં મંદોત્સાહશિક્ષકપ્રેરિતસ્વયંપ્રેરિતશિક્ષકની પ્રેરણાच ક્રિયાશક્તિનો
અભાવજવાબદારી બીજા–
ઓની હોય,જવાબદારી
સોંપવીકરાવી લેવુંક્રિયાશક્તિની
નબળાઈઆત્મ–
નિર્ણયશિક્ષક નિર્ણય
આપેछ મહત્ત્વાકાંક્ષાનો
અભાવકામમાં કે કામ
કરવામાં અસંતોષસારું કામ
અને
પ્રોત્સાહનઉત્સાહમાં ભંગ
કરવોज સોગિયાપણુંઅહંતાપ્રધાનબીજાઓની
પરવા કરતાં
શીખવવુંઉપદેશ આપવોझ બેધ્યાનનીરસ કામકામનો
ફેરફારબેધ્યાન છે એવાં
ટોણાં મારવાંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોट નાદુરસ્ત
તબિયતઅયોગ્ય ખોરાકસારો
ખોરાકઅથાણાં, ઘેની પીણાં,
સાકરલાકડી,
સાકરદાળિયા વગેરેઅપૂરતો વ્યાયામવ્યાયામઅપૂરતો આરામઆરામગોંધી રાખવોઅનિયમિતતાનિયમિતતાવધારે પડતાં નાટક,
સિનેમા જોવાંठ વિસ્મૃતિનીરસ કામવિષયને રજૂ
કરવાની
વિવિધતાભૂલકણો કહેવોठ વિસ્મૃતિનીરસ કામવિષયને રજૂ
કરવાની
વિવિધતાભૂલકણો કહેવોવિચારસાહચર્યની
મંદતાપ્રત્યક્ષ
અનુભવड બાલિશતાઉપલા ધોરણમાં
ચડાવવોનીચલા
વર્ગમાં
ઉતારવોઉપલા વર્ગમાં
ચડાવવોઅવિકસિત માનસ

(૫) છેતરવુંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक પરિણામનો
ભયબીજાઓની મશ્કરી
બીજાઓને ટીકા
અયોગ્ય દંડસંતોષકારક
પ્રોત્સાહન
સ્વાભાવિક
દંડલુચ્ચો કહેવો
જાહેરમાં નાલેશી
કરવીસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक પરિણામનો
ભય(ચાલુ)નાપાસ થવુંપ્રગતિનો
યોગ્ય આંક
મૂકવોવધારે નાપાસ
કરવોख જાત વિશે
અવિશ્વાસકામ સ્પષ્ટ રીતે
દર્શાવાયું ન હોયપ્રશ્નો પૂછવા
માટે
પ્રોત્સાહનટીકા; વ્યંગોક્તિવધારે ઊંચે નંબરે
મૂક્યો હોયયોગ્ય
સ્થાને
મૂકવોચડાવવોग જેમ તેમ
પતાવવાની
ટેવકારણ કે તેવું
ચાલી ગયું હોયવ્યક્તિગત
કામ
સોંપવુંઆવા કામનાં
વખાણ થતાં હોયक કોપી કરવાની
ટેવઅનુકરણ અને
કોપી કરવીરચનાત્મક
કામની
યોજનાકોપી કરીને
ભણાવાનું ચાલું
રાખવુંच જવાબ લાવવા
માટે જ કામ
કરવાની ટેવહકીકતો જાણી લેવી
એ જ કેળવણી
એવી માન્યતાવિકાસક
ઉદ્દેશ
ધરવોમાત્ર જવાબ તરફ
જોઈને જ ખરા
આપવાछ સ્વમાનની
ખામીકામ મોળું હોયપ્રોત્સાહનઉતારી પાડનારી
ટીકાज મોટું કામ
કરવાનો શોખસોંપેલું કામ ખૂબ
સહેલું હોયપ્રોત્સાહન
અઘરું અને
વધારે રસ
ઉપજાવે તેવું
કામ સોંપવુંછેતરપિંડી
અશક્ય થાય તેવી
મુશ્કેલી ઊભી
કરવી

(૬) આડાઈ અને ખિજાળપણુંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक ઈર્ષ્યાઅયોગ્ય નિર્ણયો
ઘરની મંડળીને
રસ પ્રેમ ન હોય
બાળક
તરફ મમતા
બતાવવીનિંદાભાઈ, બહેન કે શાળાના
સાથીઓ તરફ પક્ષ–
પાત રખાતો હોયબીજાંના વખાણख જરા જરામાં
ઉશ્કેરાઈ જવુંજાહેર ટીકા
વાંક કાઢવોસહાનુભૂતિ
પ્રોત્સાહનજાહેર નિંદાग તિરસ્કાર સાથે
અનાદરવચ્ચે આવ્યા
કરવુંવચ્ચે ન
આવવુંસલાહ અને
માર્ગદર્શનઉપરીપણું ચલાવવુંસ્વાતંત્ર્યघ દુખિયાપણુંવિસંવાદી ઘર
બહારની મુશ્કેલીઓ
મૈત્રીનો અભાવકાળજી
મમતાવ્યંગોક્તિ
કડકાઈच નાડું પકડી
રાખવુંઅતિ બળવાન
ક્રિયાશક્તિ અતિ
નિર્બળ ક્રિયાશક્તિસ્વાનુભવઉપરીપણું ચલાવવુંछ સ્વાર્થીપણુંપોતાપૂરતું સંભાળવાનું
શીખવ્યું હોય
ધાર્યું કરવા ટેવાયેલબીજાઓનો
વિચારખુશામત કરવીज એકાગ્રતામજબૂત ક્રિયાશક્તિએકાએક
વચ્ચે ન
પડવું વિનયટકટકાટझ શંકાશીલપણુંઅયોગ્ય ટીકાઓતટસ્થ
વર્તાવઅવિચારી
નિર્ણય

(૭) ઘડી ઘડીમાં માઠું લાગી જવાપણુંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक ટીકા કરે છે
એમ સમજી
લેવાની ટેવટીકાઓ
અયોગ્ય શંકાપ્રોત્સાહન
વાજબીપણુંનિંદા
અવિચારી
નિર્ણયख તિરસ્કાર કરે
એમ કલ્પી
લેવાની ટેવઅહંભાવીબીજાનો
ખ્યાલ રાખવો
નિખાલસ
વાતચીત


ગંભીર થઈ જવુંग સોગિયાપણુંઅતિપ્રામાણિકપણુંવિનોદ
સમજતાં
શીખવવુંघ જ્ઞાનતંતુઓની
નિર્બળતા
(nervousness)અયોગ્ય ખોરાક
અનિયમિતતા
અપૂરતી ઊંઘ
આનુવંશિક જ્ઞાનતંતુ–;
ઓની નબળાઈસારો
ખોરાક
નિયમિતતા
ઊંઘશિક્ષા

(૮) મૂર્ખાઈસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक આત્મભાનશારીરિક ફેરફાર
અતિશ્રમમાએ કાળજી
રાખવી
કામમાંથી મુક્તિતણાઈને કરવું
પડે તેટલું કામख પરસ્પર
વિરોધી હિતનંબર ૨
જુઓग જવાબદારીની
ખામીનંબર ૨
જુઓસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોघ મહત્ત્વાકાંક્ષાનો
અભાવનંબર ૨
જુઓ-च ક્રિયાશક્તિનો
અભાવનંબર ૨
જુઓछ બાલિશતાઅપરિપક્વ મનનીચેના
વર્ગમાં
ઉતારવોઉપરના વર્ગમાં
મૂકવો

(૯) દોઢડાહ્યાપણું, વાચાળતા, ચપળ દેખાવુંસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોक મિથ્યાભિમાનખોટી પ્રતિષ્ઠા
મળી હોયબીજાઓની
દરકાર કરતાં
શીખવવું
પ્રતિષ્ઠા
ખસેડવી
દૂભવવુંસામેથી વિરોધ
કરવો

ક્રોધ

ख કેમ વર્તવું તેનું
અજ્ઞાનજંગલીપણામાં
ઊછરેલસાશ્ચર્ય મૌન
અતિશય
નમ્રતા
વિવેકપૂર્ણ
અવગણનાઅવિવેકग મોટા ગણાવાની
આકાંક્ષાઉદ્ધતાઈ વખાણાવામાં
આવી હોયમોટાઈના
સ્થાનેથી
ઉતારી પાડવોજાહેર ટીકાસંભવિત કારણોકારણભૂત પરિસ્થિતિઉપચારોઅવળા ઉપચારોघ કંઈક છુપાવવાની
ઈચ્છાકોઈ કારણોસર
શરમાતો હોયતે બાબતમાં
હિંમત
આપવીच ધ્યાન ખેંચવાની
આવૃત્તિઘેર વાજબી
સંભાળ લેવાળ
ન હોયરસિક
પ્રવૃત્તિત્રાસ આપવોछ ઈર્ષ્યાઘેર દરકાર ન લેવાઈ
હોય સ્વાર્થવૃત્તિમૈત્રી
બીજાઓનો
ખ્યાલબીજાનાં વખાણज સમતોલતાનો
અભાવખોટો આદર્શશાંતિથી
વિચારણા
મોકૂફ
રાખવું
આત્મનિયમનક્રોધज ચીડવવુંચિડાવું
નહિક્રોધ

✾