જૂનાગઢ રજવાડાની ગણતરી આઝાદી પહેલા ભારતના પ્રખ્યાત રજવાડાઓમાં થતી હતી. આ રજવાડું ગુજરાતના દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં આવેલું હતું, જેની મોટાભાગની વસ્તી હિંદુ હતી. આઝાદી સમયે, આ રજવાડું તે સમયે વધુ હેડલાઇન્સમાં આવ્યું હતું.
જૂનાગઢ ગુજરાતનો ઇતિહાસ અને ભારતમાં વિલીનીકરણની વાર્તા – જૂનાગઢ ગુજરાતનો ઇતિહાસ
જ્યારે જૂનાગઢના નવાબ મહાવત ખાને જૂનાગઢને ભારતને બદલે પાકિસ્તાન સાથે જોડવાની જાહેરાત કરી હતી. તેમણે જૂનાગઢની 80% હિંદુ વસ્તીની ઈચ્છાઓની બિલકુલ પરવા કરી ન હતી. જૂનાગઢ અને માઉન્ટબેટનના લોકોની સલાહને અવગણીને તેમણે પાકિસ્તાન સાથે જોડાવાનું નક્કી કર્યું.
જૂનાગઢ કેવી રીતે ભારતનો ભાગ બન્યું તે જાણતા પહેલા ચાલો જૂનાગઢનો ઇતિહાસ સમજીએ. જૂનાગઢના ઈતિહાસની અંદર અનેક આયામો છે. જૂનાગઢનો ઇતિહાસ કહે છે કે તે સમ્રાટ અશોકથી ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના શાસનમાં હતો.
જૂનાગઢ ગુજરાતનો પ્રાચીન ઇતિહાસ
1947 સુધી, જૂનાગઢ હાલના ગુજરાત રાજ્યના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં સ્થિત એક રજવાડું હતું. ગિરનાર પર્વતની તળેટીમાં આવેલું આ નગર ભારતના ઇતિહાસમાં મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.
જૂનાગઢ એટલે જૂનો કિલ્લો. ગિરનાર ટેકરી પર આવેલા જૂનાગઢ શહેરનું નામ પણ જૂનાગઢ કિલ્લા પરથી પડ્યું છે. તેના નામ પ્રમાણે જૂનાગઢનો ઈતિહાસ હજારો વર્ષ જૂનો માનવામાં આવે છે.
જૂનાગઢ પૂર્વ હડપ્પન સ્થળોના ખોદકામ માટે પણ જાણીતું છે. જૂનાગઢ સુંદરતા અને ઈતિહાસની અનેક ક્ષણો પોતાની અંદર ધરાવે છે. જૂનાગઢ એક સમયે મગધ સામ્રાજ્ય હેઠળ હતું.
તે એક સમયે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય, સમ્રાટ અશોક, રુદ્રદમન, સ્કંદગુપ્તના શાસનમાં હતો. અહીંના શિલાલેખોમાંથી તેનો પુરાવો મળે છે. અહીં સમ્રાટ અશોકના 14 શિલાલેખો મળી આવ્યા છે, જેના પર અશોક દ્વારા જારી કરાયેલા શાહી આદેશો અને નિયમો અંકિત છે.
જૂનાગઢ કાલાંતકરમાં રાજપૂતોના કબજામાં રહ્યું. આ સ્થાન ઘણા વર્ષો સુધી ચુડાસમ રાજપૂતોની રાજધાની પણ હતું. પાછળથી જૂનાગઢ પર મહેમુદ બેગરહાનું શાસન હતું. તે સમયે તેણે જૂનાગઢનું નામ બદલીને મુસ્તફાબાદ રાખ્યું હતું.
જૂનાગઢના ભારતમાં પ્રવેશની વાર્તા
જૂનાગઢ ભારતની આઝાદીના ઈતિહાસમાં એક અલગ જ પાનું છે. આપણો દેશ આઝાદ થયો ત્યારે ભારતના સેંકડો રજવાડાઓએ ભારતમાં વિલીનીકરણની જાહેરાત કરી. પરંતુ કેટલાક રજવાડા એવા હતા જેમણે ભારતમાં વિલીનીકરણ સ્વીકાર્યું ન હતું.
બલ્કે તેઓ ભાગલા પછી પાકિસ્તાનનો ભાગ બનવા માંગતા હતા. ગુજરાતમાં જૂનાગઢનું નામ આ રજવાડા પરથી પડ્યું છે. જ્યારે ભારતનું વિભાજન થયું ત્યારે જૂનાગઢના નવાબ મહાવત ખાન હતા. જૂનાગઢમાં હિંદુઓની સંખ્યા મુસ્લિમો કરતાં ઘણી વધારે હતી.
પરંતુ તેમ છતાં જૂનાગઢના નવાબે તેને ભારતમાં ભેળવવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, તેઓ જૂનાગઢને પાકિસ્તાનનો ભાગ બનાવવા માંગતા હતા. એવું કહેવાય છે કે મુસ્લિમ લીગના કહેવા પર જૂનાગઢના નવાબે તત્કાલિન દિવાનને તેમના પદ પરથી હટાવ્યા હતા.
તેમના સ્થાને તેમણે બેનઝીર ભુટ્ટોના દાદા શાહનવાઝ ભુટ્ટોને જૂનાગઢના દિવાન બનાવ્યા. આ કારણે જૂનાગઢના લોકોમાં તેમના નવાબ પ્રત્યે ગુસ્સો હતો. જૂનાગઢના મોટાભાગના લોકો ઇચ્છતા હતા કે જૂનાગઢને ભારતમાં ભેળવી દેવામાં આવે.
પરંતુ આ બધી બાબતોને અવગણીને 14 ઓગસ્ટ, 1947ના રોજ જૂનાગઢના નબાબ મહાવત ખાને જૂનાગઢ રજવાડાને પાકિસ્તાન સાથે વિલીનીકરણની જાહેરાત કરી. પરિણામે જૂનાગઢના લોકોએ નવાબ સામે બળવો કર્યો અને હિંસા ફાટી નીકળી.
પરંતુ તત્કાલીન ગૃહમંત્રી લોખંડી પુરૂષ સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે ખૂબ જ સમજણપૂર્વક કામ કર્યું હતું. તેણે જૂનાગઢમાં લશ્કર મોકલીને કાર્યવાહી કરી. ભારત સરકારની કાર્યવાહીથી ડરીને જૂનાગઢના નવાબ મહાવત ખાન પોતાનો જીવ બચાવીને પાકિસ્તાન ભાગી ગયા હતા.
કહેવાય છે કે છેલ્લા ગવર્નર જનરલ લોર્ડ માઉન્ટબેટન ભારતના આ નિર્ણયથી નારાજ હતા. બાદમાં જૂનાગઢમાં લોકમત યોજવામાં આવ્યો હતો જેમાં જૂનાગઢના 99% લોકો ભારતમાં ભળવા માટે સંમત થયા હતા.
એવું કહેવાય છે કે પાકિસ્તાનની તરફેણમાં માત્ર 91 વોટ પડ્યા હતા. આમ, 25 ફેબ્રુઆરી 1948ના રોજ જૂનાગઢના ભારતમાં વિલીનીકરણની સત્તાવાર જાહેરાત કરવામાં આવી.
જૂનાગઢનો ઇતિહાસ અને જોવાલાયક સ્થળો વિશેની માહિતી
એવું કહેવાય છે કે જો તમે ગુજરાતની મુલાકાત લેવાનું વિચારતા હોવ તો તમારે જૂનાગઢની મુલાકાત અવશ્ય લેવી જોઈએ. ગિરનાર ટેકરીની તળેટીમાં આવેલા જૂનાગઢમાં 800 થી વધુ હિંદુ અને બૌદ્ધ મંદિરો આવેલા છે.
જૂનાગઢની બૌદ્ધ ગુફાઓ અને મંદિરો સ્થાપત્યની દૃષ્ટિએ અદ્ભુત છે. અહીંની ટેકરી પર આવેલા સેંકડો બૌદ્ધ અને હિન્દુ મંદિરોમાં લાખો લોકો દર્શન કરવા આવે છે. આ સાથે અહીં પર્વત પર ઘણા જૈન મંદિરો પણ જોવા મળે છે.
ગિરનાર પર્વત
જૂનાગઢ શહેરથી થોડે દૂર આવેલ ગિરનાર ટેકરીઓ પ્રવાસીઓ માટે જોવાલાયક છે. પાંચ ટેકરીઓના સમૂહ ગિરનાર પર્વત વિશે ઘણી રસપ્રદ વાતો પ્રસિદ્ધ છે. આ પાંચ ટેકરીઓમાં સૌથી ઉંચુ શિખર ગોરખનાથનું છે.
જ્યાંથી પ્રકૃતિનો અદ્ભુત નજારો જોઈ શકાય છે. એવું કહેવાય છે કે ગિરનાર પર્વતનું મૂળ વૈદિક છે. આ ટેકરી પર બનેલા સેંકડો બૌદ્ધ અને હિન્દી મંદિરો અહીંના ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક વારસાની વાર્તા કહેતા જોવા મળે છે.
ગુજરાતના જૂનાગઢ પાસે ગીર ફોરેસ્ટ તરીકે ઓળખાતું ભારતનું પ્રખ્યાત રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન છે. આ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન સિંહ માટે પ્રખ્યાત છે.
ઉપરકોટ કિલ્લો -
જૂનાગઢ શહેરની મધ્યમાં આવેલા આ કિલ્લા વિશે એવું કહેવાય છે કે આ કિલ્લો 2000 વર્ષથી પણ વધુ જૂનો છે. એવું કહેવાય છે કે આ કિલ્લો ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય દ્વારા 319 બીસીમાં બનાવવામાં આવ્યો હતો. અહીંની દિવાલો પરની તોપ જોવા જેવી છે.
આ ઉપરાંત અહીં જોવાલાયક સ્થળોમાં ભવનાથ મંદિર, કાલિકા મંદિર, બૌદ્ધ ગુફા, દત્ત હિલ્સ, મહાબત મકવારા, પ્રાચીન કૂવો, જૂનાગઢ મ્યુઝિયમ વગેરે પ્રખ્યાત છે. જૂનાગઢ અમદાવાદ અને રાજકોટથી બસ અને રેલ દ્વારા સરળતાથી પહોંચી શકાય છે.આ ઉપરાંત અહીં જોવાલાયક સ્થળોમાં ભવનાથ મંદિર, કાલિકા મંદિર, બૌદ્ધ ગુફા, દત્ત હિલ્સ, મહાબત મકવારા, પ્રાચીન કૂવો, જૂનાગઢ મ્યુઝિયમ વગેરે પ્રખ્યાત છે. જૂનાગઢ અમદાવાદ અને રાજકોટથી બસ અને રેલ દ્વારા સરળતાથી પહોંચી શકાય છે.આ ઉપરાંત અહીં જોવાલાયક સ્થળોમાં ભવનાથ મંદિર, કાલિકા મંદિર, બૌદ્ધ ગુફા, દત્ત હિલ્સ, મહાબત મકવારા, પ્રાચીન કૂવો, જૂનાગઢ મ્યુઝિયમ વગેરે પ્રખ્યાત છે. જૂનાગઢ અમદાવાદ અને રાજકોટથી બસ અને રેલ દ્વારા સરળતાથી પહોંચી શકાય છે.
જૂનાગઢના છેલ્લા નવાબ કોણ હતા?1947માં તેમણે પોતાના રાજ્ય માટે શું નિર્ણય લીધો હતો?
જૂનાગઢના છેલ્લા નવાબ મહાવત ખાન હતા, તેમણે જૂનાગઢની જનતાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ પાકિસ્તાન સાથે વિલીનીકરણ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
જૂનાગઢનું વિલીનીકરણ કેવી રીતે થયું?
જૂનાગઢનું વિલીનીકરણ લોકમતના પરિણામના આધારે થયું હતું. જૂનાગઢના 99% લોકો ભારતમાં રહેવાની તરફેણમાં સંમત થયા હતા.
