આપત્તિ વ્યવસ્થાપન : આપણે`સ્વ' અને`તંત્ર' બંનેનેજાગ્રત કરીએ

બિપોરજોયનો ગુજરાત સરકાર અનેગુજરાતના નાગરિકો જે રીતેસામનો કર્યો તેનોંધનોં નીય છે. તંત્રની સચોટ કામગીરીનાવખાણ મીડીયામાંપણ થઈ રહ્યા છે. એકપણ જાનહાની વિના અસરકારક કામ થયુંછે. સૌ અભિનંદનનેપાત્ર છે. 

દેશનું ઋતુચક્ર ફરી ગયું છે. ગમેત્યારે વરસાદ, વાવાઝોડું, પૂર, તડકો, ઠંડી આવી જતાં લોકો હેરાન-પરેશા રે ન થઈ જાય છે. ગત સપ્તાહે જ આપણેવાવાઝોડા- વરસાદનો સામનો કર્યો. આ અણધારી આફતો માટે દેશ અનેરાજ્યમાં આપત્તિ પ્રબંધન - (ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ) કાર્યરત છે.ગુજરાતમાં ૨૦૦૧ના ભૂકંપની દુર્ઘટના બાદ આપદા પ્રબંધન બન્યું અને૨૦૦૪માં તત્કાલીન વડાપ્રધાન અટલજીએ આપદા માટે પાંચ હજારકરોડની ફા ળવણીની જાહેરાત કરેલી રે . ભા રતમાં મેનેજમેન્ટના ત્રણ સ્તર છે. જિલ્લા સ્તરે આપત્તિની જવાબદારી ડિસ્ટ્રિક્ટ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ
ઓથોરિટી કે મુખ્ય જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ, રાજ્ય સ્તરની ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ટીમ અનેરાષ્ટ્રી ય સ્તરે નેશનલ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ. ભારતમાંનેશનલડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ ફોર્સ(NDRF) કોઈ પણ પ્રકારની આફતોનેપહચી વળવા સમર્થછે. જ્યારે આફતો મોટી હોય ત્યારે જે તેરાજ્ય સાથેNDRFપણ કા મેલાગેછે, ગુજરાતનો ભૂકંપ, કેદારનાથ આપદા, જોશીમઠ આપદા વગેરે સમયેNDRFની સરાહનીય કામગીરીના સૌ સાક્ષી છે. દેશમાંચાર આર - (4R) મુજબ સિસ્ટમ કામ કરે છે. રેસ્રેક્યુ(બચાવ), રિલિફ (રાહત), રિહેબિલિટેશન (પુનર્વસન) અનેરિસેટલમેન્ટ (પુન:સ્થાપન). કોઈપણ આપત્તિ વખતેલોકો ફસાય, મૃત્યુપામે, ઘાયલ થાય અથવા ફસાઈ જાય, એ સ્થિ તિમાં આપત્તિ પ્રબંધન ૭૨ કલાકમાં 4Rની કામગીરીઆરંભી દે છે. આ સિસ્ટમ હજુ વધુમજબૂત બની શકે તેમ છે.

આ સંજોગોમાંવિશ્વની આપત્તિ વ્યવસ્થાઓ પણ જોવી રહી. અમેરિકામાંપ્રથમ સ્થાનિક પ્રશાસન તાત્કાલિક કામેલાગે, આપત્તિ મોટી હોય તોસ્ટેટ અનેવધુજોખમ હોય તો ફેડરલ ઇમર્જન્ર્જસી મેનેજમેન્ટ ટીમ કામેલાગે. જાપાનની ભૌગોલિક સ્થિ તિ મુજબ વારંવાર ભૂકંપ આવે. આથીપ્રબંધનની ટ્રેનિંગ, મેનેજમેન્ટ અનેડ્રિલ બાળપણથી શાળાઓમાં જ શીખવાડાય. ત્યાંનું આપત્તિ પ્રબંધન ઇન્ડોર અનેઆઉટડોર બેભાગમાંવહેંચાયેલુંછે. તેઓ હવામાન વિભાગ સાથેસમન્વય કરીનેલોકોનેએલર્ટ કરે છે. નવતર પ્રયોગરૂપેદેશમાંડિઝાસ્ટર એફ. એમ. સર્વિસ ચાલેછે,
જે લોકોનેસતત હવા માનની જાણકારી આપીનેએલર્ટ રાખેછે. સરકાર ખોવાયેલા અનેફસાયેલા લોકોનેબચાવવા માટે ઇન્ટરનેટનો ટૂલ તરીકેઉપયોગ કરે છે. અન્ય દેશોનાંય આવાં ઉદાહરણો છે, વિશ્વમાં ઇન્ટિ ગેટેડ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ અનેઅવેરનેસનેખૂબ મહત્ત્વ અપાય છે. આપણેપણ એ પ્રયોગોમાંથી નવુંગ્રહણ કરીનેઆપત્તિ પ્રબંધનનેવધુપ્રભાવી કરી શકીએ.આપદાના નુકસાનનેશૂન્ય સ્તરે લઈ જવા ઘણા સુધારા અનેવિકાસનો અવકાશ છે. એજન્સીઓ વચ્ચેકો - ઓર્ડિનેશન વધુમજબૂત કરવું,હવામાન ખાતા દ્વારા સાચું અનેસમયસરનું એલર્ટ, ડ્રિલ પ્રોગ્રામમાં અધિકારીઓની ભાગીદારી ફરજિયાત બનાવવી. સ્થાનિક સ્તરે કામ કરતીએજન્સીઓનેવિશેષ ટ્રેનિંગ અપાય અને આફતના મહત્તમ અંદાજ સાથેસ્થાનિક ડેવલપમેન્ટ થાય તેય જરૂરી. દરિયા કિનારાનાં વિસ્તારોમાં
ભૂકપીય ઝોન પ્રમાણેનાં અનેપવનની તી વ્રતા ખમી શકે તેવા પાકા બાંધકામ થાય, પાણી, સેનિટેશન, ઇલેક્ટ્રિ સિટીની ડિઝાઇન, કન્સ્ટ્રક્શન
અનેપ્રોટેક્શન એ સ્તરે થાય કે ગમેતેવા ભયંકર વાવાઝોડા પૂરનેસહન કરી શકે. આ માટે છેલ્લાં ૧૦૦ વર્ષમાંઆવેલ ભયંકર તોફાનનાંમાપદડ
રાખી કાર્યવાહી થઈ શકે. જે ભૌગોલિક વિસ્તારોમાંઆફતોની વધુશક્યતા હોય ત્યાંસરકાર દ્વારા લોકોનેવિશેષ ટ્રેનિંગ અપાય તો જાન-માલની
હાનિ મહંદઅંશેટાળી શકાય. ચેતવણી મળતાંજ ઢોર-ઢાંખરનુંસાવચેતીપૂર્વકનું સ્થળાંતર અગત્યનું. `આગ લાગેત્યારે કૂવો ખોદવાની' અને`પૂર
આવેત્યારે પાળ બાંધવા'ની માનસિકતાથી ઉપર ઊઠી તંત્ર અનેલોકો ૨૪x૭x૩૬૫ એલર્ટ રહે તો નુકસાન ન થાય