ધીરૂભાઇ અંબાણીની જીવનકથા

| સ્વતંત્રતાની લડાઈથી લઈનેસફળ ઉદ્યોગપતિ સુધી...

કેટલાક લોકો જન્મેછે ચાંદીની ચમચી સા થે, તો કેટલાક મહેનતથી પોતાના જીવનનેઆદર્શબનાવેછે. મહેનતથી જીવનનેઆદર્શબનાવનારાઓમાંનાઉદ્યોગપતિઓમાં ધીરુભાઈ અંબાણી મોખરે છે. ધીરજલાલ હિરાચંદ અંબાણી એટલેકે ધીરૂભાઈ ૨૮ ડિસેમ્બર, ૧૯૩૨માં ચોરવાડ ખાતેજનમ્યા હતા.
સંઘર્ષકરીનેધનવાન બનેલા ભારતીય હતા કે જેમજે ણેમુંબઈમાં પોતાના પિતરાઈ સાથેરિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રી ઝની સ્થાપના કરી હતી. ૧૯૭૭માં ધીરૂભાઈઅંબાણી તેમની કંપની રિલાયન્સનેજાહેરમાંલઈ ગયા અને૨૦૦૭માંજ અંબાણી પરિવાર વિશ્ર્વના સૌથી વધુધનવાન પરિવારોમાં સ્થાન પામ્યો હતો. ૧૬વર્ષની ઉંમરે તેઓ યેમનમાંઆવેલા એડન ખાતેગયા હતા. તેમણે૩૦૦ રૂપિયાના પગારથી એ.બીસ એન્ડ કાું.માંક્લાર્ક તરીકે કામ કર્યું. બેવર્ષબાદ કંપનીશેલ (Shell) ઉત્પાદનોની ડિસ્ટ્રિબ્યૂટર બની અનેધીરુભાઈનેબઢતી સાથેકંપનીના એડનના બંદર ખાતેના ફિલિંગ સ્ટેશનના સંચાલનની જવાબદારીસોંપસોં વામાંઆવી. રિલાયન્સ (Reliance) પોલિયસ્ટર યાર્નની આયાત અનેમસાલા ની નિકાસ કરતી હતી. ચંપકલાલ દામાણી, તેમના બીજા પિતરાઈ કેજેઓજે એડન, યમનમાં તેમની સાથેહતા, એમની સાથેભાગીદારીમાં કારોબાર શરૂ કર્યો. રિલાયન્સ કમર્શિયલ કોર્પોરેશનરે ની પ્રથમ ઓફિસ મસ્જિદબંદરની નરસિનાથ ગલી ખાતેશરૂ કરવામાં આવી, જેમાં જે ૩૫૦ ચો. ફૂટ (૩૩ મીટ૨) એક ટેલિફોન, એક ટેબલ અનેત્રણ ખુરશી સાથેનો ઓરડો હતો.

શરૂઆતમાં કારોબા રમાં મદદ કરવા તેમની પાસેબેસહાયક હતા. ૧૯૬૫માં, ચંપકલાલ દામાણી અનેધીરુભાઈ અંબાણી વચ્ચેની ભાગીદારીનો અંતઆવ્યો અનેધીરુભાઈએ પોતાની રીતેશરૂઆત કરી.શ્રી દામાણી સાવધ વેપારી હતા અનેયાર્નના માલ-સામાનના નિર્માણમાં રોકાણ મા ટે અસંમત હતા, જ્યારે ધીરુભાઈ સાહસવૃત્તિ માટે જાણીતા હતા અનેતેઓ માનતા હતા કે ભવિષ્યમાં કિંમતો વધશેઅનેતેથી નફો મેળવવા માટે માલ-સામાનનું નિર્માણ જરૂરી હતું. ૧૯૬૮માં તેઓ દક્ષિણ મુંબઈનાઅલ્ટમાઉન્ટ રોડ ખાતેના વૈભવી એપાર્ટમેન્ટમાં રહેવા ગયા. તેમના પ્રારંભિક દિવસો અનેભારતની તત્કાલીન તુમારશાહીની ગૂંચવાડાભરી રીતભાતો સામેહિંમતથી કામ લેવાની ધીરૂભાઈમાં કુનેહ હતી. તેઓ ખોટ સહન કરીનેપણ ઘણીવાર મસાલાની નિકાસ કરતા અનેરેયો રે નની આયાત માટે રેપ્રેલેનિશમેન્ટલાઇસન્સનો ઉપયોગ કરતા. બાદમાંજ્યારે ભારતમાં રેયો રે નનું ઉત્પાદન શરૂ થયુંત્યારે તેમણેરેયો રે નની નિકાસ શરૂ કરી અનેઆ નિકાસ પણ તેઓ ખોટભોગવીનેજ કરતા અનેનાયલોનની આયા ત કરતા સ્પર્ધકો કરતાંધીરુભાઈ હંમેશા એક ડગલુંઆગળ રહેતા.ટેક્સટાઈલના વ્યવસાયમાંઊજળી તકો હોવાનુંલાગતાંધીરુભાઈએ પોતાની પ્રથમ ટેક્ષટાઈલ મિલ ૧૯૭૭માંઅમદાવાદના નરોડા વિસ્તારમાં શરૂ કરી.
પોલિયસ્ટર ફાઈબર યાર્નના ઉપયોગથી ટેક્સટાઈલનું ઉત્પાદન થતું હતું. ૨૦૦૬માં ધીરુભાઈએ વિમલ (Vimal) બ્રાન્ડ શરૂ કરી. પોતાના મોટાભાઈરમણિકભાઈ અંબાણીના દીકરા વિમલ અંબાણીના નામ પરથી તેમણેઆ નામ રાખ્યું હતું. ભારતનાં અંતરિયાળ ગામડાંઓમાં સઘન માર્કેંટિંગના કારણેવિમલ (Vimal) નામ ઘરે-રેઘરે જાણીતુંનામ બન્યું. ફ્રેન્ચાઈઝી રીટેઈલ આઉટલેટ્સ શરૂ કરવામાંઆવ્યા અનેતેઓ ઓન્લી વિમલ (only Vimal) બ્રાન્ડનાં
કાપડ વેચતા. ભારતમાં ઇક્વિટિ કલ્ટ (શેરમાં રોકાણના પ્રવાહ)ની શરૂઆતનું શ્રેય ધીરુભાઈ અંબાણીનેઆપવામાં આવેછે. ૧૯૭૭માં દેશના વિવિધભાગોમાંથી ૫૮,૦૦૦થી વધુરોકાણકારોએ રિલાયન્સનો આઈપીઓ ભર્યો હતો. સમય વીતતાં ધીરુભાઈ પોતાના કારોબારમાં વૈવિધ્યીકરણ લાવ્યા અનેપેટ્મિકલ્સમાં નિપુણતા હાંસલ કરવાની સાથેટેલિકમ્યુનિકેશન્સ, ઇન્ફર્મેશન ટેક્નોલોજી, એનર્જી, પાવર, રીટેલ, ટેક્સટાઈલ, ઇન્ફ્રાસ્ટ્ક્ચર સેવાઓમાં,
મૂડીબજારો અનેલોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્રેપણ કારોબરનો વિસ્તાર કર્યો. માત્ર રિલાયન્સની વાત કરીએ તો તેની સાથે૨ લાખ ૩૬ હજાર જેટજેલાં પ્રત્યક્ષકર્મચારીઓ જોડાયેલા છે અનેપરોક્ષ રીતે૫૦ લાખ લોકોનેતેરોજગારી આપેછે. તેની રેવરે ન્યુ૪ લાખ ૬૬ હજાર કરોડ રૂપિયાની છે અને૧૦૦ કરતાં વધુદેશમાંતેનો બિઝનેસ છ

ધીરુભાઈ મિત્રોનેલઈનેરાત્રેનીકળી પડતા અનેજૂનાગઢની
દીવાલો પર આઝાદીના જંગ માટેનાંસૂત્રો અનેચિત્રો ચીતરતા
ભારતનેઆઝાદી મળી ત્યારે ધીરુભાઈની ઉંમર ફક્ત ૧૫ વર્ષની હતી. તેવખતેજૂનાગઢની બહાદુરખાનજી હાઈસ્કૂલ(આજની સ્વામી વિવેકાનન્દહાઈસ્કૂલ)માંતેઓ ભણતા હતા અનેતેમની જ્ઞાતિની મોઢ વણિક બોર્ડિંગમાં રહેતા હતા. ધીરુભાઈ અનેમિત્રો હાઈસ્કૂલમાં ભણતા કિશોરો જ હતા, છતાંસ્વાતંત્ર્યની ચળવળથી અલિપ્ત રહી શક્યા નહોતા. આઝાદીની લડતના બેમહાન નેતાઓ ગાંધીજી અનેસરદાર પટેલ ગુજરાતના હતા એટલેહાઈસ્કૂલ
સહિત ઠેર ઠેર આઝાદીની હવા ગુંજવા લાગી હતી. વિદ્યાર્થીઓ આ નેતાઓથી ખાસ્સા પ્રભાવિત હતા અનેધીરુભાઈની બોર્ડિંગમાંપણ જૂનાગઢ વિદ્યાર્થીસમિતિની રચના કરવામાંઆવી હતી. બેવર્ષઆગળ ભણતા કૃષ્ણકાંત વખારિયા સમિતિના નેતા હતા અનેધીરુભાઈનેમંત્રી બનાવવામાંઆવ્યા હતા.

આ કિશોર સ્વાતંત્ર્યસેનાનીઓ જોશથી ભરેલા રે હતા અનેપોતાના દેશ માટે કુરબાની દેવા તૈયાર હતા. દાખલા તરીકે મહાત્મા ગાંધીના જન્મદિનેઆ મિત્રોજૂનાગઢ લાઇબ્રેરીની પાસેઆખી રાત દીવડા પ્રગટાવતા હતા. ધીરુભાઈ મિત્રોનેલઈનેરાત્રેનીકળી પડતા અનેજૂનાગઢની દીવાલો પર આઝાદીના જંગમાટેનાં સૂત્રો અનેચિત્રો ચીતરતા. સત્તાવાળાઓ તેના પર પીછડો મારી દેતા પણ તેપહેલા તો લોકો સુધી સંદેશ પહોંચી હોં જતો હતો. જન્મભૂમિ અને
નવજીવન જેવા જે પ્રતિબંધિત અખબારોનેશર્ટની અંદર છુપાવીનેતેનુંવિતરણ કરતા. ચોપાનિયાંઓનેસ્કૂલ બૅગમાંસંતાડી રાખતા અનેલોકોનેખાનગીમાંવહેંચતા. જૂનાગઢમાંઆઝાદીના જંગની પ્રવૃત્તિઓ ખાનગીમાં કરવી પડતી હતી, કેમ કે જૂનાગઢ પર મુસ્લિ મ નવાબનું રાજ ચાલતું હતું અનેતેનો ઇરાદોપાકિસ્તાનમાં ભળી જવાનો હતો. જોકે જૂનાગઢની બહુમતી પ્રજા હિન્દુ હતી. સોમનાથ તથા દ્વારકા જેવાં જે તીર્થસ્થાનો રાજ્યમાં હતાં એટલેઆ શક્યનહોતું. ભાગલા પછી જૂનાગઢ રાજ્યનેભા રતમાં ભેળવી દેવા માટે આરઝી હકૂમતની રચના કરીનેલડત ચલાવવી પડી હતી. આ સ્થિ તિમાં નવાબનારાજ્યમાંઆઝાદીના લડવૈયાઓ સામેકડક હાથેકામ લેવાતું. તિરંગો ફરકાવવાની મનાઈ. રાષ્ટ્રગીતનું ગાન થઈ શકતુંનહોતું. જોકે ધીરુભાઈ અનેતેમનાકિશોરમિત્રો આ પ્રતિબંધોની પરવા કર્યાવિના આઝાદી માટે હિંમતભેર ચળવળ ચલાવતા રહ્યા હતા.૧૯૪૬માં બોર્ડિંગની મિત્રમંડળીનેખબર મળ્યા કે કનૈયાલાલ મુનશી જૂનાગઢની મુલાકાતેઆવવાના છે. મોટા ગજાના સાહિત્યકાર મુનશી કૉંગ્રે કૉં સનાઅગ્રણી નેતા પણ હતા. વિદ્યાર્થીઓનેઇચ્છા થઈ કે મુનશીનું ભાષણ ગોઠવવું જોઈએ. નવાબની પોલીસનેઆ વાતની જાણ થઈ ત્યારે વિદ્યાર્થીઓનેબોલાવીનેધમકાવવા માંઆવ્યા કે જો સાહિત્યની વાતનેબદલેમુનશી કોઈ રાજકીય ભાષણ આપશેતો વિદ્યાર્થીઓની ધરપકડ થશે, સ્કૂલમાંથી કાઢી
મૂકવામાંઆવશેઅનેતેમના વાલીઓનેબોલાવીનેમામલો તેમનેસોંપી સોં દેવાશે. મુનશીનેઆમંત્રણ આપવાનેકારણેઆવી પડનારી સ્થિ તિમાં શું કરવુંતેની ચર્ચાચાલતી હતી ત્યારે ધીરુભાઈએ એક સૂચન કર્યું. ભવિષ્યમાંઆ કિશોર માસ્ટર માઇન્ડ બનવાનો છે તેનો અણસાર જાણેઆ સૂચનમાંથી આવી
જતો હતો. પોતાની યોજનામાં તદ્દન અશક્ય લાગતી વાતનેપણ વણી લેવાની અનેરસ્તો કાઢવાની તેમની આવડત કિશોરાવસ્થામાં જ દેખાવા લાગીહતી. કોઈ કાર્યકરવાનેકારણેશુંપરિણામ આવશેતેનો વિચાર કરતાંકરતાંબીજા લોકો જ્યાંમૂંઝાઈ જતા ત્યાંધીરુભાઈ મગજ જાળવી રાખી શકતા હતા.ધીરુભાઈએ મૂંઝાયેલા મિત્રોનેસમજાવ્યા કે જુઓ, આપણેતો એક સાહિત્યકારનેભાષણ માટે આમંત્રણ આપ્યુંછે. હવેતેસાહિત્યકાર બીજી કોઈ વાત કરે
તો મામલો તેમની અનેપોલીસ વચ્ચેનો બનેછે. આપણેતેમાં કોઈ રીતેજવાબદાર નથી. મુનશીએ ભાષણ પણ આપ્યું અનેતેમાં ઝડપથી આવી રહેલીઆઝાદીની વાત પણ કરી. જોકે નવાબની પોલીસેધમકીઓ આપી હતી તેનો અમલ કર્યો નહીં,હીં કેમ કે મુનશી જેવા જે મોટા નેતા સામેપગલાં લેવાનું તેમનુંગજું નહોતું. ધીરુભાઈની ઉંમર તેવખતે૧૫ વર્ષની જ હતી, છતાંતેમનેભારતના ભવિષ્ય પર એટલો દૃઢ વિશ્ર્વાસ બેસી ગયો હતો કે નાની નાની બાબતો
કે ટૂંકી દૃષ્ટિના કાયદા-નિયમોથી ડરીનેએક વિશાળ પરિપ્રેક્ષ્યમાં યોગ્ય લાગતું હોય તેવું કાર્યકરવામાં અચકાતા નહોતા. તેમની આ વિશાળ પરિપ્રેક્ષ્યમાંવિચારવાની ક્ષમતાને કારણેજ તેઓ આગળ જતાં એક દીર્ઘદૃષ્ટા તરીકે ઓળખાયા. જોકે પ્રારંભમાં તેઓ નિયમો વચ્ચેપણ પોતાનેયોગ્ય લાગ્યું હોય તેસિદ્ધ કરવા માટે માર્ગકાઢી લેતા હતા તેમાટે ટીકાઓ થતી હતી. ૧૫ ઑગસ્ટ, ૧૯૪૭ના રોજ રાષ્ટીય ધ્વજ ફરકાવવાની ઘટના તેમનો આ સ્વભાવ દર્શાવી
આપેછે. આઝાદીનુંપ્રભાત ઊગ્યુંત્યારે જૂનાગઢમાંનવાબેફરમાન બહાર પાડેલું કે કોઈએ ઘરની બહાર નીકળવુંનહીં અનેધ્વજવંદન કે પ્રભાતફેરી જેવી જે
પ્રવૃત્તિઓ કરવી નહ