એને મરવું હતુ!

સ્મિત પણ કહવાય. તે કાંઈક મન આર્ષ જવા વસ્તુ હાઈ રાક્ે રુમ માનવાનું મન પષ્યુ થાય. એવો રીતે એક વાત ખતી ગઈ. હું નારણુપરામાં માસ્તર હતે. નિશ્નાળ માંમને છેવાડૅ હતી. પડખે જ નારષખુપરાને! કાંટાનો ઝાંપા હતે।-સામે મુખ્)ધાનુ બર? હતું, નિશાળ પછવાડેના વાડામાં લા રહાએ તો પછી સામેના ખેતરમાં શ્ચર્વાળયાં રોતાં હવ ગમે ચાંદની રાતે દેખાય | વચ્ચે એક માટા ખોયાષ્યુ વોકળા હતો.

નારણુપરા ગીરપ'થકનું ગણાય. ગએટલે આ વાંકળા ઠીક ઠીક ઝાડઝાંખરાથ! ઢકાયલા રહેતો, વૉાંકળામાં પાણી બારે માસ વહેતું રહેતું. આ નિશ્ચાળના વ'ડામાં આમલી નીચે ખાટલે! ઢાળીને હું ધણી વખત બપોરાં ગાળતે!.

પષ્યુ નિશ્માળ મામને છેવાડે હતી એટલે એકાંત બહુ લાગતું. ને એમાં રાતે સાત આઠં વાગે ત્ય! તે।, એવડા નાનકડા મામમાં તે! ધાગેષ્ઠુ બળી -નતું | દસ વાગે ત્યાર તો ન્નપા સ્મશ્ચાનચાંત | વાર્‌ તહેવાર હોય કે ચાંદની રાત હોય તે! જુદી વાત. બાકી નહિતર દસ વાગે તેનારષ્યુપરાના ણ. પણુ થાઈ કા. મા મારવા વાળા ચસ્ેમેક બે વખત હદ્વાકાટા મારી #જ એટલું જ, પછી આખા ગામમાં કે'ઈ ફરકે તે કોઈ મ

મને આજ ઊધ આવીન હતી. ઝેોેટલે હું ફળીમાં કલો આંટા આર્યા કરતે! હતો. દિવસે તો નશ્ચાળમાં [કલ્લાલ થઈ રહેતો. પચાસ છે ૩ર આખું ગામ માથે લતા: રીડિય!, બોકાસા, દંડાામશ્કરીં, હાસ્ય ને સદન તમામ રસની આંછોં છોળ હાડતી. પખુ રત પડે ત આ સ્થાન એટલું એફતમાં કે મારા ૨!મ રમી :#વ | એમાં વળી સામેના કાંઠા ઉપરની એક આમલીમાં હમેશાં ધુડડ ખેાલતુ' ! એટલે દું વો રાતે થોડું યતો! ને 'વદલામાં દિવસે ખે'ચા કહતો !

આજ પષ્યુ દળોમાં આંટા મારવા શ્ારૂ કર્વા. કવિ -્દાનાલાલની “ગેવાં રાં આળ રાજ | માયા ઉતારી !” ગે મોરેઢા ગાવા માંડી. પછી * પંદૂમાંત સ્વય વર 'ના શ્શેકી ખે!લી ગયે!. ધરમાંથી ચાખડરી પહેરી આવ્યો કે એને! પટ પટ અવાજ થાય. ક્ટેતાં ફ્ગ્તાં બીતાના “લોકા બોલના માંડયા.

પણુ એમ કાંઈ રાત ”નવ? કટલા વાગ્યા છે એ પણખુ આવડા નાનકડા ગામમાં શી રીતે ૦ખ સકાય ? એટલી ખબર હતી કે ધુરક બએોલનાનું શર કરતું ત્યારે આર ઝેક થતે!. વક્યાળ મારી ભાગ્યે ટ કામ આપતી ! અને હ ઘુવડે પે!તાની કવિતા શરૂ કરી ન હતી!

ઝમેતલામાં વદ સાતમ આઠમનેઃ! ચદ્ર આકાશમાં રૃ માયો ને મને જરા ઈનરનત થઈ. સામે કાંડે ઊભેલાં ખાખરાના ઝાડ દેખાવા મંડયા નચે જાંકળાનું પાણી ચળછી ફોઠુયું, અંકાદ ફૂતરું પણ ભસી ઉઠયું. થાડે છેડે ખે પંખીઊતાવળે કાંઈક બોલીને શાંત યર્દ્ ગયાં. ગમે તેમ કાંધક ₹વન જેવુ જષ્મુયું.

ગએ વખતે મતે અચાનક અમારા ગામમાં *હેતોા પરોવો યાદ આવ્યો. એ [બચારે! મારી પેટે જ એક વખત એકલા દ્વતો!. એની રક ગક્ષટી મા હતી. પણ એ અપગ જવી હતા. કરાવો જ એને રાંધી ખવરાવતે.. એની નાતમાં મોણ બ્રહપગી મયામણુ કરી પશ્યુ કાઈ કન્યા સળી નહ. પ્રનાતવાળી કાઈ એતે ત્યાં આવા નાહ ! કેરાવાભાઈનાં રૂપ પાછાં એવાં તો ! પોતે ભ્રાક-એેક આંખેજ તો ! પષગુ એક કળા ગની પાસે હતી. કાણુ જ્નણે કેટલી ખાંડ નાખતો ક શ કરમ્તો ભમવાન :#નણે, પચ ગાડરના દૂધના માવાના પેડા એવા બનાવે કે ભલભલાને મોહની લગારી રદ | બરાબર એવા માપસરની મીઠાશ ક ન પૂછો વાત |

છું તો એતે ત્યાં એ પે'ડા કરે ત્યાર્ષી ખેસો રહેતો. ગમ વખતે તો નતરેધ્રુપ. એમઃથી અમારે બન્નને સત્રી ચયેલી. ગક વખત મેં એને સો! રૂઈપવા ઉછીતા આપ્યા દતા. બરાબર નિયમસર ગએ પાછા આપી મયે ! એટલે મતે એનામાં વશ્ધાસ ખેઠે. પછી તા અમે ઘણી વખત સુખદૂ:ખની તાતા કરતા માહી રાત સુધી સાથે ખેડા મરતા. એના મનમાં એકજ મોરી મહરા!કાંક્ષા, કોફ આજષ્ઠઠું પાતળુ બૅરું મળી કય | પણુ કે!થયુ નનણે ગ્રહ કસાં પડયો હતો-મતે લાગે છે ચે।થામાં ચદ્ર હોવો ન્નેઈએ -એ વાતને પાટા અ બાઝતાો ન હતો ! ઉમ્મર વધતી ગઈ. બત્રીસ તેતીસ વઢાવી ગયો |! અ મતે વારવાર કહેતો કે ભા : આછ પાતળુ પમ્મુ બેર્‌' છે।થ તે! ઘર-નેછર હોય તો આબર ને તો ધધો ! નહિતર તે! પછી હું &ાળિમાજ ખાઈને દિવસ ન કાહુ: આ મફત ઉપાધિ કરે કાષ્યું #

છેવરે એનો પષ્યુ મેળ મળ્યો. ગામને છેવાડે બેચર લગડાની ધમષ્જ્રાળામાં એક વખત કેક બેર્‌ આવી ચડ્યું.

ગે વષ્મતે હું ધર્મશાળામાં જઈ ચઢયો હતો. ખબેચરે મને વાત કરી ક: “લાગે છે ભાગેડુ. હોલીની પેઠે ફફડે છે !”

અતે એે હેલો અને આ અમારા એકાક જવા %સવા જાઈ. જગમવાને એ જારી એટલા મારેજ બરી હણે તેમ ઢાગ્યુ.

પણુ કેગ્રાવો પરણ્યા પછી બદલાઈ ગયે. ૨૮રાઠ શાફ્થી રહેગા માંક્થો. વેપારધધો પણુ મોટો પેડવા માંડયો. એકલે પેડાવાળા કશવા મટી ગયે. એક નાની સઃ*ખો હારેલ કરી મોડા લાવ્યો. લેમન લાબ્યો. પીળા પીષ્યાં લાબ્યો. ઉનાળામાં તા હાટ આગળ પાણી છાંટી ખાંક્ડા મૂકી “ સટ્ઝૃહસ્થો ”ને નતે!તરવા માંડયો. તે એમ તે એમ ઝોક નાનકડુ પોતાનું બ્ર ક્યું . *ગેને લાગ્યું કે ઝે ઠરીને કામ થયો ! હું તે! વેપારતી વાત જ કરતે રહ્યો તે છેવરે બધા ભણુલા સવગ ગણે છે તે નોકરીએ ચડયા ! પણુ માયા કોઈને છોડે ? કેરાવાને પષુ આયા લાગી. પર્દેચ્ર જવાની. કોઈક મિત્ર મળી ગયે. ઉપડયો. અમૃતસર લાહે? તરફ હતો એમ ખબર મળ્યા હતા. પછી તે! હું પષુ અનેક ડેકાણ્‌ ક્રતો ફરતો આ નારચ્યુપરામાં આવ્યો, સાંભળ્યુ'તું કે કેશ્રવો તો, ' કેશવલાલ ગમેન્ડકા.' ચકાર છે. ને ગહ « સારી સ્થિતિમાં છે ! અભ્ન એ અચાનક કેમ સાંભરી માવ્યા તેનાં મને નવાઈ જ્ઞાગીં !

લગભગ રાતના સાર્ન સુમારે દું સફાળા નનગી ગયો. મને લાગ્યું કે પછવાડેયા કાઈક દેવા જ્ાવ્યું લાગે છે |! વાંકળા તરફના વાડાના ભાગ કાંટાતી જેવી તેવાં વાડથી હકાયલા હતો. ગમાં માણુસ ધારે તો ખુશીથી આવી હ્ક કાન દીધા, વાડામાં કોઈકને! અવાજ ચતો લાગ્યો. ખ્‌;ટ્સામંથા ખેઠા થઈને મે લાકડી લીધી. હરિકેનને જરા સતેજ ક્યૂ . પગરખાં અવાજ થાય તેમ પ્ેર્યા'. પડડારા કથ. અદહ્યા ! કામ્‌ છેં વાડામાં :' કહીને ખૂમ મારી.

જવાબમાં એકદમ શાંતિ થઈ મઈ, મને બીક લાગી. “ત ખે ચાર જષ્ા ખએેઠા હોમ તો મારે અત્યારે ભોજયો મ ધણી ન મળે! મુખી હતા--સામે, પણુ રાડ કાણુ પાડવા દેરો, અચાનક જ દાબી નહ દે?

મને લાગ્યુ કે વાડામાં કાંઈક સતલસ ચતી હોવી ભત એ.

લાકડી લઈ ને, જમીન સાથે એને ઠંબકારતો! ઠબ કારના એ તરફ ચાલ્યો. થોડાક માર! કાલ્પનિક મિત્રોને નામ ૬ઇઈતે પખે!લાવવા માંડયા, પેલા નરણે કે આ એકલે નથી !

“ વાલજીભાઈ ! ઉઠેને ભાઈ! ઊઠે;  તો! ચવા. -નાગજીભાઈ તે। ક્યારના ખએેસી મયા છે ઠામષ્યાં બસવા.ઊઠેઃને, લાક? ક.કા ! પછી મે!ડું ચગે! . ..”

ગ્મંમ ગભ ફરેલા મત્રોની નામાવ(લ ખેો!લનોા બોલે હું વાડા તરફ ચાલયો.

અચાનક અતેક નામા! સાથે, આ ૪ સાંભર્યો હતે! કરાવા, તેનું નામ પણુ બેોઃાઈ મયું વાડાડી પાસે જતાં ગે “દ આતા ગયું. “ અતે કેશગભાઈ! આજ તે! તમે પષ્યું અત્યારમાં આવી ગયા એ સહ ડીક થયું લો, હુ તમારી ન વાટ .. . “નતો ...

પૃઃમુ મરે! શબ્દ મારા મોંમાં જ રહી મવે!. કોઈક “નણ માગી પમ ઝાલીને ત્યાં મતે ચોરી પડું હતં. મને મીક લાગી મારે ખેરે આ પાડવા માઢ વળગ્વો સાગે છેં પછી બાન દખાવ દશે. મે ખીકના માવા ઝડપ! પાછળ કૈકડૅઃ માર, હાથમાંની લાકટી ઉપાડી, ફાનસ નીચે મૂકી દીધું. પણ્‌ ત્વાં તે “ ભાઈ ! તમે મને તરત ગયોબળખી કાહગેઃ જા! હું આવા મયો છૂ, હે કેરાવલાલ . . ' એમ મે!લતે! કાઈક માષ્ય્સ ઊભેદ થતે! લાગ્યે!.

પહેલાં તો મને સમજ્મું પડી નદ. લાગ્યું કે આ કાઈક નાટક, કરે છે ક છે સું: પષખુ એટલામા તો બે હાય શ્નડીનૅ 1 માણુસ જરભો રહી ગવા લાગ્યો. તે મારી નંગ, સામે જ આવી ગ૩તે હતો. «રિકેન ફાનસનું એના મોં ઉપર તેકટ પડતાં હું તો ચમષ્ી ગયે: “ અરે !... આ તે! કેરાવે!...કેશવલાલ !' મેરટેથી બોલાઈ પગ્યુ ગયું-.

“તમે મતે તરત એ ળાખ્ખો કાઢયો હે! ભા ! તમારી યાદશક્તિ તે તજ્ગ બેય ભારે! હજી હું તમને નથ બરા”ર એ બખો શક) ..લ્યો. ને, તમે તો તરતકળી ગયા | ' ગએેણે પોતાની આ ળાખ પષ્યુ આપવા માડી.

મને તા આ બધું એક્દમ ખોટું હાવાનાો ને કોઈક બતાવતું હોવાનો ભવ હજી લાગતો હતો. પચ્યુ સામે ઊસેો હતે, એ તો-ગધી વાત છેતરામખી નાકળ પગુ ચોક્સ જ કેરાવો હતો. એનું શું? એની એવી કાકટષિ કાંઈ છાની રહે? પષુ ગે આંહી હોવ કથાંધી :

ગેની સામે ૬૪ કરી. એના માં ઉપરથી નર શડી ગયું હતું. આખમાં અપાઃ* શેક લ્ષાગતો હતો. વૂગદાં કટમાં તૂટયાં લધરવત્રર પહેયો હતા દાટી ખણી ગઈ હતા. માંડમાંડ «ઝવ લઈને કવાંકથી ભાગ્યો હાય એવે રખાતો હતે. મતે તગ્ત પન્‍્નભનુ' હત્યાકાંડ પ્રકર્યુ હૈયે ચડી ગયું. હા... ત્યારે તા ક્રેર્નારા સાચે. અસાનક ધડ બેસી ગઈ. ત્યાંથી જ આ ભાગ્યે! લાગે છેઃ પચ આંહ કબાવા...?

ત્યાં તા અ «૪ ખોલ્યો: ' ભાઈ ! તમે મતે એઆળખો કાહથોા ને બોલાબ્યો, “જનણ આજ આઠમે દિ, મન ભગવાન સળ્યા જેવું લાગ્યું કે હ! પષુ રું માથે વીતી છે.

મે એને ખાટલા તરફ દોય: ' આવ, આવો, પ્રશ્નાનભાઈ ! આવો. તમે આંહી કયાવી # તમે તો પનબમાં હતાને? હુ આંકો છું, એ તમત કયાથી ખબર?”

“હું તા ભાઈ અઠેઠે આવ્યો છુ. રૅલવૅનુ' ક્લગ સ્ટેશન આવ્યું ન ત્યા કેતરી ગયો, ને પછી તૌ આ દશ્ મંડીને ચાલતે1 4૪ રેશ્રો !'

“હા... ઓણ હો! એક જમાતોા વાતી ગ્યો આપણે મળ્યા તે વાતતે પણુ ખભે છે “ તમે પરેલ્ઞાં (નરાંતે મેસો ...' ' મે' કાનસ વધારે સતેક કર્યું. ખાટલામાં એની પાસે ખેઢે;'એની અ!મે ન્નેઈ ટલો. સ્મરાતમાં મડદ્‌' બેડું થયું હેય એવી ઝના તેજ્ઝવડાયી આંખમાં કાંઈતી કાંઈ વેદના રમી રહાં હતી. એણગે પાતાના હાય 3૧પર માથું ઢાળી રાખ્યું હતું

મે કહ્યું: “ કેશવભાઈ! હમણાં તમે જરાક લાંખા ચ!વ. ચ! પાણી થાશે પછી હૂં તમને ઉઠડાડીરા. ડું પણુ અઆંહી' એકલા ષ્ઠુ. અમારાં ભાભી ---સુ' નામ હતુ---...”

"કાંઈ નામ ને કાઈ ઠામ ! ભાઈ ! કાંઈ કહેવાની વાત નથી. એ બિચારી ૭નન્‍્નુ!...

“હા, ૭ન-નુભાભી !' અને મારી નજર સમક્ષ ૭ન્તભાભીનો ચહેરા રમી ગયે. કેવી નર્દોષ શ્વાંત સાદા રૃપ ભરેલી એ નારી હતી! ગએ સાત્તિધ્ય નાણુ વનછાયા જેવું [રયાળું હરિયાળું લાગે! ન્નયારે જાઓ ત્યારે એ હસતી જ હેય | કેરાવાને એણે થ્નણે જીવનનું જીવન બતાવ્યું હતું. એ કછન્નુભાભી . ..તિચારી... પણુ કેશવને મે' અત્યારે નિરાંતે સવા દીધો,

ચાપાણી યઈગયાં ત્યારે મે કેરાવાને ઉઠાડષો. અમૅ જીવનમાં કેવાં કેવાં સ્વપ્નાં ભેમાં ધડયા વતાં ગએ મતે યાશ આવી ગયું. કેઈ નારી મળતી ન હતી, ત્યારે ઝેરાવે ગએેક વખત ભબાઝિલની સોહ ભરી વાતો કરીને ત્યાં જાગી જવાને વિચાર કરી મનને આન'દ પમાઠયો છતો ! “ ત્યાતી શેરડી ન્નણે અઆંહીની માટી વળીએ જ ન્નેઈ લ્યો, આપણે તો ખસ ત્યાં જવું છે, તે ત્યાં જ રહેવું છે |ગે ઇગઝાવ આજે પાતાના જીવનનું એકાદ ચીચરુ લ્છનત ન્નણ મૃત્યુના મુખમાંથી આગ્યે! જોવ એટલે બધે [નરઃશ્ા, વેદના શર્યો, કેવળ શ્રન્ય જેવો દેખાતો] હતે.

એ સારી સામે ખેઠે. એની દુકાને ખેસતા હતા તેમ અગે બલે, વચ્ચે પાટલા જેવું મૂકી સામ સઃમે કપ લઈ ને બેઠા. ગાંઠિયાનં પડીકું પષુ મૂક્યું' હતું. ને અમારી ન્તુન«1 પ્રીતિના નમૂના જેવા બે પેડા પચ હું ગામમાંથી લાગ્યો! વતે] '

પષ્ટુ કેશવને #નણે કાંઈ ન ખોલવામાં, કાંઈ જ ન કરવામાં, કાંઈઈ આશ્વાચન મળતું શય તેમ એણે છાનેમાનો ચાને! પ્યાલા ઉપાડી માંએ લગાડખષો. ન જેણે ગમેક શબ્ટ કહ્યો ક ન કાંઈ વાત કરી. મે' ધીમેથી પૃૂહઠ્યુ : ' કેરાવભાઈ ! તમે તે! બધા સહીસલામત આગ્યા છા નાં? હવ પાછા આંહી થાર ચઈ ન્નએ !'

' સહીસલામત-બધા જ હવે સહીસલામત છે. એકલે! હું સહીસસામત નયી 1” તેણે કશું.

“મ ગેમ ખોલ્યા કેરાવભાઈ : ૭નન્‍્નુભાભી કયાં છે? '

“ખાદી રૂઈ!”

અને પટમાં પ્રાસ્કા પડયો. ચોક્કસ ખાણે હન્નુભાભી ગુમાવ્યાં ઠશે. એટલામાં એ ન ખોલી ઊઠયા: “ડાઈ કહેવાની વાત નચી, ભાઈ ! વીતી છે માથે, ભગવાન કોઈને એવા દિ દેખાડે નદ. આપણે તો મી'દડાં કૂતરાં લડતાં ન્નેયાં છે. પણુ એ તો ભાઈ ! આના પ્રમાષુર્માં માષ્યુસ જેવાં દ્‌ ખાય ! સાચે થઈ છે કાંઈ !

"ત્યાં તો ન્નણે બધું લુટી ગયા. કીધું ભગવાન રાખેતમ ૨82. ચાલતા ઘરગ ભેમા યઈ 7્નમઈગએ. એ સખે હું છન્નું, ને બે જાક-! એક મોટી દ્ોકરા એમ પાંચ જષા ઊપષડ'યા. ડળોમાં તમામ આપણા જેવા હતા.

કરાવતે આ વાતતે! આટલા ટૃકડો એ જ હવે કેવળ જવનનો આધાર શય તેમ એ ચાના ખ્હ&ૃાલા હઠ્ાાથમાં રવા દઈ, જમાંન સામં એકીટશે ત્તઈ રલ્રો દતા ! ન્નણે એ ત્યાં કાંઈક નીરખી રણા હોવ ! શૂન્ય મનવા શ્ેણે આસળ ચલાબ્યું? “જાઈ! એક સ્ટેરાત આગળ રચ્યું ને ખબર પડી કે મોટું ટોળું અમારી ઝ રાહ જોઈ ₹ચું છે. અમારા તસામનાં માં ૩ેપરથા તર ગડી ગમૂ. ડબામાં રાકફકળ ગ્રરૂ ચઈ. કાઇ પોતાનાં જાકગાંને લેયાસરેખ્મું' ચાંપોને ભક પક રોવા માંડયું. કયાંક નણ પાણી થઈને વહી જવા મારેઃ હય તેમ પ્મરખરખઃ: બસ આંસુતી ધારા જ ચાલવા માંડી | કયાંક આખું કૂટું ઝ ભેગું થપષ્નતે અક બંન્નને વળગી પડયું હતું. નનગે વળગવાથી જવાતું ૬શે. કોઈક ચાલતી ગાડીએ શાગવાનું ક્યું. ડબાનાં બારયા ઉપર ૦૪ત્ા માટે મારામારી ન માળાગાળા પણુ થવા માંડી. એ વખતે છન્નુ”ે પોટલામાંધાં થોડાક કપડાં કાઢયાં ત મારી સામે ન્નછં રહી. તમે આ પહેરા «યો તા!”

“આ કયાંથી કાઢસમાં ત?

“ એ તે! મે' ચાલતી વખતે પાડાશમાંથી સાધાં હતાં! '

“ વેચાતાં

“ના, મારી બંગરી સાટે. પણુ લકા. હળ ઉ-ાવળ' &રે।, બાતન વખત કલો રે?

“મે' ભાઈ ક્ષડાં તે! પર્હ્યો' પષ્યુ તરત વિચાર આવ્યેહન્નુનું ર દ? ને છોફરાવનુ થ્રુ : મે મે વાત કરીદ

છન્નુ ! તારું જુ ? ' તેણે ખે।લ્યા વવના ઊ'ચે જયુ. * પ વાળા બધું જણે જે. બેરાં કકરાંને કાઈ ન અડે, તમે ખચી ન્ન?ે। તા બધા નાંકળી ન્નશુ !”

' થોડીવ।રમાં જયકર મૌન જ્યાપી ગયુ . કેવળ સદન સ'ભળાતું સ્‍હ્યુ. થોડીવાર થઈ. ગાડી નનહ અટ#ી-અટ#! શું, કોઈક અટકાવી,

“હૃચિવારબંધ માષ્યુસો એક પછી ગોક ડબામાં ચડવા માંડયાં. અમારા જેવાટ એક બાજી તારવા કાઢયાં. બેર! છે1કરાને તીચ ઉતારી મૂક્યાં. મં એ ક્નયું ને મારા અ'તમાત્માં પોકારી ઉઠેચા, ' અલ્યા મરી કન ' મરી ન્ન |-આવોા મરવાના વખત તને ફરી ફરીને નતહ મળે હો ! મરવું હોય તે! અત્ય!ર જ મરી ન્ન!

* પણુ ત્યાં ટોળામાં તે। નવી ખાંદ્ધ કામ કરી રહેલી હતી. જૃહ્ો તા જવી ચૂકયા છે. એ હવે શુ' જઝવવાના હતા : પણુ છોકરાં નવુ ઝવન મેળવી ન #્નય એ નનેવાન હતું એ જવે તે સડવા ઊભાં થાવ. બેરા જીવ તે! નવા છોકરાં થાય-માટે ...

. માટે.

“ત્યાં મે જે «યું - કાયા પછી આજે ડુ જીવુ છું એે મને મરષ્ટ કરતાં આકરું જાગે જે. અરે | ખાજું કાંઈ નહ, ફહુ ત્યાં કૂદી પડીને મારી મોરી છોકરી છેપર ધા કરવા વાળાના વચ્ચે આવીતે રહેસાઈ ગયો હાત ' મારે મરવું. *નેઈતું હતુ, મરડું ”નઈતું હતુ . - - ' તે વેદના ભારેલે! ઉશકેમટ વ્યકત કરી બેસરો એમ મને સાગ્યું. મે તેતે ખભે છધામેથી હાથ મૃકયોૉઃ “કેશવ ભાઈ! આમાં કઇનાથીાશુ થાય તેમ હતું' સેકડો સામે તું"એકલો ફપારઈ ગયા હાત...'

'તો મને આજે જે રામરામમાં નરણા અસ્િ લાગ્યો છે, એ અમિ ન લાગત, તમને અ! જીવનને ખ્યાલ પષ્યુ નકિ આવે “ હવે કેવળ (દવસ વૉતાવવા માટે રખડું છું . . .

'એમ નહિ ભાઈ! તે કરવા જેવુ...

બધું નહાતુ" કયુ એ ૪ વાત છે... કેશ્રવ ઉસ્કેરાઈ ગયો: “મારે મરવું જોઈનું હતું. અક કગનર મારા કકડા ત્યાં થઈ ગયા હોત, તે! સે દરેક કકડા મારે, મને ગક પેક નવું જીનન મળતું રહેત. હવ તા હે શું ...કેવળ... માણસાઈ વિતાને! . . . અરે! જેણે મારે માટે.. .'

કશવ ખોલતાં બોાલનાં ભાંગી પડયો. એની આંખમાંથી ખરખર આંસુ વહેવા માંડયા. તે સૂજવા માંડયો. મે ધામેથી એના હાથમાંથી ચાને! પ્યાલો લઈ લીધે. ' પગરવ! ભાઈ...”

પષ્યુ કોષ બાલે ત્યા કેચવ જ ન હતો !