લાલજીભાઈ

મ। કોઈ વ્યક્તિ વિષેતી વાત નથી હો ' પષ્ટુ જેવ! રીતે ભારતકાલનાો અશ્વત્થામા ચિરજવ છે, જેવી રીતે દરેક પશ્ચરમાં, સાધુ મળ તે સિંદુર મળે, એટલે હનુમાનજી ખેઠા જ છે, જેવી રીતે દરેક ધરમાં નુકસાનનો કત! “જાણુ ન્નણુ કોષ્યુ ” ઠેબે ચડતે! હેય છે પષુ દેખાતેા કથારે ય નથી, તેવી રીતે આ લાલજભાદ, હાંરછભાઈ, તનંવાબસા'બ, જામસા'બ, નવલશ્ચા હીરજી, લખેરારી, એવા એવી કેટલીક વ્યક્તિએ હુરહમેશ સમાજ્સાં ફરતી જ રહે છે. જ્યાં જુગ ત્યાં એ ઊભા જ હેય. એવી ડટલોક. બ્યક્તિએનેો પરિચય હાલતાં ચાલતાં ચઈ ન્નય તે! :'૬ગી સુધા યાદ રહી નય | એક વખત મારે ભેટો થયો એવા લાલજભાઈ ના. એ લાલજીભાઈ કોઈ વિષયમાં નિષ્લાત નહિ એવું નહે! દરેક વિષયના એ સાતા. બર્નાડ શો કહે છે તેમ સગીત તા એમનુ. ભાષા ગમની. અરે યાર્‌ ! હ એક દિવસ છકક થઈ ગમે. લાલજીભાઈ એ તો એક દિવસ ધનુવે'દ વિષે ભાષણુ આપ્યું વતું. એ તે સારું મયું કે એ છેવઝે બોલી ગવા ક ધતુર્વાનો કાઈ અકસીર ઉપાય હેય તો તે ભાંમના સેવનને! છે. ત્યારે તો એપનું આખું ભાષષ્મુ ચોખ્ખુ થયું |

નરસિહ મહેતાએ ગાયું છે તેમ “નામરૂપ જૂજ વાં તે તે! હેમનું હેમ હોયે-' એવી લાલજીભાઈની સમજખુ |! પણુ એ ગમે તેમ, નરસિહ મહેતાની એ કડીના ખરા પાલ નકત્તા તાહાઝઝભાઈ! બૉન્ન ખધા તે! કડી મોંએ ગે!ખે એટલું જ.

પફ. અમનચમનને તમે મળા તો એ નમૂતે! પશુ ઝારી નાખવા જેવા નથી. એમણે વોફેસર પદ લેતા પહેલાં ર્રામી કાપડની દુકાન ચલાવી. પથ સામું પેરેશુટિયું આવી હડુ'યુ' એટલે એમણે પી. એચ. ડી. જ કરી નાખ્યું !

પક એ ડિત્રો મન્યા પછી પ્રાષ્યા. અમનચમન ચેપ" ડીને બહ તસ્તી આપતા નથી. એમતેદ એક સિદ્ધાંત છે '* નહિ ભષુવાવાળાને કોઈ ભણાવી શકવાનું નથી. ને ભણુવાવાળા તો એની મેળે ભણવાના જ છે ! એટલે ખરી રીતે, જે નથી ભણુવતા એ જ સાચા પ્રોરેસરેા છે. તે જે લણાવે છે એ બિચારા હજી વિધ્યાયીએ જ છે ! પ્રોર,અમનચમન એક ડિલિસરી શીખ્યા છે ક આ તમામેતમામ વાદળની છયા છે. હૃમષ્યાં આ છાયા છે, બીજી બીઈછ વખતે બીજી! આ છાયા છે તાં એતો લાભ લઈ લે! ! ખાકી ભષયુવાવાળા તમામ માસ્તર ચશાચઃ છે તે ન શષ્મુવાળા મળન કરે છે ! પદ્ષુ આ અમનચમનતે! નમતોક્યાથી આવ્યો એ પષ્ષુ ન્નખ્મુવા જેવું છે.

અમારે ત્યાં એક હત! વછીલ-ર્પવ! હગેગ્ાના રેબલ ઉપર ખે ઢળનર સૂકાવે, પછી એમણે કાઢી ગાળા, શાળામાં નંગા ફયા માસ્તર, પછી ત્ય આપ્યું એક ભાષષુ, અ! ચર્ચામાં એમણે એમ ડશું કે તમારે મારો ધરમ સેવાના છે. તમ દેશના થાંભલા છે!. તમારા ઉપર રદેગ્રને ધાર છે. . .એમણે ધાયું ક અમ આ શાષણુથી એખ" ધારીએ! તીકળી પડશે ને સસ્યા ચાલશે, પષ્ટ એમાંથી પછી નીકન્યા અમમચમન.

અમનચમનતે! આમ જન્મ યયે! છે.

એટલે અમનચમનને! નમૂનો! પગ રાખવા જેવા ખરે! !

હવે લ્યોને એક ત્રી નમૂના આપ. એ પદારા પશ તાજી જ છે, એતે તમે મળા તો ઓળખા શાંકા નહિ કે આ તે બૈર છે અ-બૅરુ'. પઠાણી લેધેોર પહેરે. પહેરણ પહેરે, ને ઉપર વાદળો ર ગનું ઉપરણું નાખે ! વાળતાં પા૭ળ કાન સુધી જ પહોંચે એવાં અડિયાં રાખે ! અને “હાય ૨?” ડ૩હીને લટ્કુ એવું કરે ક તમતે પડૅ ફાંકા ક સાળી આને તે બરુ ગજવું કે અ-બૈરુ' મધ્યુવું' | હાથમ: એની પાસે ભરેલી થેલીમાં ચાપડી અચૂક હોય-બનતાં સુધા દુનિયાની જુદી જુદી વેશ્યારૃત્તિના અભ્યાસની. અને એની પોતાની * આઈ [ડિયે!લેજ ' તદન “ ઝલીઅર ' હૈય ! ચોપડી રાખવાતો ને એમતો સબધ ધૃસ્ત અતે અમિ જેવો. પણુ વાંચવાનો તે એમતો સબંધ વાદરાયષયું સખંધ જેવે !

આ પણુ લેવા જેવો નમૂતો ગષ્યાય. લેવો ન લેવેાએ તમારી ઈચ્છા. [હ નિદમમાં રાખવો કે પાકીસ્તાનર્માં એ તમારી ઇચ્છા. મે તો ર'4 કર્યો. અને આ નવીન નમૂતે! પથયુ ભૂલતા નહે. સોકસ્યમાં ત્રયુ વખત નાપાસ થયા પછી અભેધ્ભાંનુ શાસ્રાચાર્થ નૃત્ય શીખ્યા. અને દોઢ માંઠહનામાં એમણે એમાં નિપ્યાત પદ મેળવ્યું. પછી ગએ ચયા નૃત્યકલાચાય. એ 'મ્ટેઇજ' ઉપર બનતાં સુધી ઇંદ્ર યાય ને કાં શકર હોય | શકર ચઈને રફૂદકા મારે ત્યારે મૂળ ઊડે ને ઈદ્ર ચઈને મારે, ત્યારે વોજળીવાળાને &ર લાગે !

“જે જે” કરીને આ હરતે માંએ કેોસ્યુ સામે ઊભા છે ખબર છૅ? ત્રણુ અઠવાડિયામાં એમણું મોન્ટેસારીનુ સિક્ષણુ મેળવ્યું હું, અને ખીન્ન બૅમાં નાસ્તા સીપખેની શાળા સ્થાપા હતી. એમને ત્યાં એટલા બધાં “સર્જક શગ્રિરુએ।' આવે છે કે ભવિષ્યમાં હવે કોઈ વિવેચક શિરુ આંદી' રહેવાનુ' નથી | એમને ત્યાં તમામેતમામમાં “સજક રાકિતિ' _ છે. એમને ત્યાં શક્તિવાળા।ં શ્રિયુએઃ આવતાં હતાં ત્વાં સુધી તો એ પહોંચી શકતા. પણુ «વે કામે નથી પહોંચી વળતા, કારણુ કે “્રતિભાચાળા' શિશુઓને પાક આ છેલ્લા વર્ષામાં, ખાસ કરીને સરકારી લોટ આવ્યા પછી, ક પડૃષો છે ! પોતાનું “આરક' “કરા'માં “વાછર' નથી, એ નનણીને કોઈ બેરીઝગે એમને “ જ્યહિ'દરિશુ ' ને અંદ હા છે, તે એમણે ટેબલના ખાનામાં રાખ્યો છે :

એમના સ'ચાલન પછી ઠવે સાં બરાંતે ખાતરી ચઈ ગઈ છે કે એમની ફૂખે “ સજક પ્રતિબાઓ 'ને! સોંધો પાક આવવા માંડયો છે | બઉાદેવ પષ્સુ ગમે ચિતામાં છે ધી બ્ધી નિ નને એઇ) સાથૅ પ્રગટશે તો એક નળી સૃદ્િતિ ખપ પડશે.

પૃથ્યી અને આકાશની વચ્ચે એકાદ નવું સ્થાન હવે નીકળી પડે તો નવાઈ નહિ !

બેરાતે શું વ!લ્યું છે ખબર ₹ ગપ્પાં ! ત્યારે એ કલાના નિષ્ણાત આ અમારા અભયપ્રસાદને તમે ઓળખો છા ? એમણે એ વિધાતે પોતાની ફરી છે. «યારે જુએ ત્યાર એ બેઠા સ્ટેલિનની ને કાં ચર્ચીલની-છેલ્લાર્માં છેલ્લી જતગી ખબરો ઠણેતા હોય ! માઉન્ટમેટને આપેલી સિગા શેટને વલ્લભલભ!#૪ખે શી રીતે ફેકી રીધી એ તમને ગએ કહી ચકગે. ને તે પણુ પોતે ત્યાં હાજ્2 હેય તેમ! ભવાયુર નહેરુ ભાષણમાં ભાંગરો વાટતવાના હતા, પચ વલ્લભભાઈ એ ચરેતરની તમાકુ સુધારી એટલે એમને છીક આવતાં એ આખું વાકય જ રહી ગયું, એની એક ગ્‌ ભાઈને જ ખબર હોય ! અતે દોઢથી ખે કયાડ રૂપિયા મારનાર કાણુ છે એ પષુ એ ન્નષુતા હેય !

એમને (હ'દીમહાસાગરના અનામી ટાપુના એલચીની જગ્યાતી “ આકર ' આવેલી, પણુ આપણે “ મેવા ' નથી “ઈતિ આપણે તો “?ે૭મેવા ' કરવી છે એ ભાવનાથી એેમશુ એ જતી કરેલી | અતે અત્યારે એક સપ્તવર્ષીય ગે1ડી વોજનામ્‌ં પડષા છે. એમની ઈચ્છા એવી છે ક એેક પોળમાં મહાન પ્રયોગ દાખલ કરવો,

એં પે।ળમાં રહેનારા તમામ એકસરખાં કપડા પણેરે, એકસમખી માપી નાખે, વળી નામને લીધે આપમષાર્મા તતિભાવ જામત રહે છે એટલે શા પોતાના વાંસા ઉપરને છાતી ઉપર નભર નાખે, જ પળમાં કાઈ રાશ કર ને કોઈ ફુકષચ'દ તે કોઈ પ્રેમલી!લા રહેજ નહિ ને | નંબર ૧, ૧૩, ૧૩૩, ૭૫૫૬, ૮9૦૧, એમ ખધા નબર જોય ! પ્રાઈ વાણિયો નહિ, ભાહાણુ નહિ-પધાય ન'ખર્‌ ! ૧૯, ૨૭, ૩પ, ૩૫૦, ૩૫૦૦ એમને ખેોલબવા હોય તે પહ ન્‌". ૩૫, નં. ૧૦૧ ને ખોલાવે તે એકસે!ઈએક, પચાસતે ખે[લાવે, બાકી જે ગોાપાળની આરત !

એ પ્‌ાળમાં એક ખીન્નતે અખતરા થાવાતોા જે. તમામનું અનાજ કરાશે ભેમ્ુ ને પછી બનાવારે એક મોટું ૨સોફે. સત્રારે ૩.૩૦ ત્યાં ચા ૩ળશે. બપોરે ૧૨, ટ૦્, મકાઈના જેટલા, લીમડાના! પાનેતું શ્રાક, ને ખાખખજાના પડિયાર્મા કેબળાંતી છાલનાં પ પીરસારે, સાંજે ૬.૩૦ ત્યાં થૂલું ને છારા અપાશે. જે કાઈ ગૌવ્ધ બધ કરાવવા ઝુખેશ્ષ ઉપાડશે તેના ફળ રપે આ છાશજા પામશે, આ છારા સોનેરી ઘડામાં લઈને પહછેલવહેલી પીરસાય ગવી ગોઠવશૂ કરવી છે | બોલે હવે? હશે નાં સ્વર્ગનું” હાપર આંહો જ?

ભમવંન એમની આ દેગ્રદાઝતે અમર્‌ કરે ! સાથે છાપર' રહેવાનું સોને ન્નેઈએ, માટે ગોદવષ્ય એવી થવાની છે ક ધરપર વચ્ચે અગાશીની દીવાલે! કાઢી નખાશે ને પથરાશે સોટાં પાચરષાં. આ પ્રયોગ કઈ પોળ પછેલવજેલી કરવાની છે એની આગાઢી કરવાનું સારું ગજુ' નહિ તો ! એ કાય સમાજસાસરઓ નાં. એમ તે! અમારી પાસેના લેખક“ ગુરુ મળ્યા ગ્હઃસાની ' એટલે આ [સ્થતિ આવી ગઈ છે. તમે એમતે એળખા એના કરતાં 'હું કાર ' નાતને વધારે એઇાખે તે! |: આ જમાને બહુમતીને। રજનો અતે બહુમતી મેળવવ માચ્યુસે પે!તાની ન્નત પ્રગટ કરવાની રહી, એટલે એ રીતે તા સો કાઈ આ જમાનામાં નનતને નણુતા તો શય જ ક. પણુ પેલી અરજીમાં આવે તેમ, અયવ! નવીનચ%ર બેલા સરસ્વતીયદ્રે ભુદ્ધિષતને કલુ' હતું તેમ, ગેમનું પહેઠ્યું “ કવોકિકિકેરાન ' એટલે પહેલો સદ્દડુકું એ % “હું કાર્‌' વાંચ્યા વિના વિદ્દાન ગણાય જે. અને વિદાન થય 1ના વિઠઠાન બની શક્યા છે | એમના શબે ખોલીએ તો, " દૂ' તમામ પુસ્તકોનાં “માઈઇસલીસ્ટ વાચતા જ રહું છં. ગ્યેટલ એવુ પુસ્તક ભાગ્યે -૮ પ્રગટ થાય છે જ જેનું નામ એ વાંચ્યું ન હોય !

'હુ'કા2 કછુ છેકે: “મારી બાજ ખૂૃખી એ છેકે « બોલતે નથી, અને ખોલું છું તે મારો મત આપતે! કે ને બીનમાં શુ છે એ હું જણું છું ! મારી તીજ ખૂખી એ છે 9 હું લખતો નથા તે લેખક છું, હસતો નથા ને હાસ્યકેર્ક છું, વાંચતો નથી ને વાચક જુ, અને સેવા નનતતી ઠરુ છું ને સેવક સાંના છું ! “ ફે રેઈન સેક્ેટરી ” તરીકે અપષણ દજદીયુ/નિયન મને લાયક ગણે કે ન ગણે એ સવાલ જુદે! છે, પણુ એકે ભાષા છું ભલે ન ન્નણુતે હોઉ છતાં, દરેક ભાષાની દિકસ્નરી મારી પાસે છે |

મારા શ્ય સટ્ઝુષુ પ્રત્યે હ સોનું ધ્યાન દારુ છું. મે કોઈ વિષયમાં ચસુપાત કર્યો નથી, પષ્યુ મારા જેવું ગામોની થાળીવાજુ મળવુ મુસ્કેલ દે. તમે દુનિયાના ગમે તે પૃષામાં એક વાક ખોલે! હુ તરત એ વાક્યને. ચાળીવાઃ#ત ઉપર લગાડી આપું ષ્ઠું !”

ખક નવો નમૂને: પ્રદણુપ્રસાદને! પષ્યુ છે. પ્રહર્ષ છ કઊા ક ગ્રહ્સન કહે બધું સરખું છે. પણુ એમનામેં ગમ ખૂબી છે ક ઘય ખરા હાસ્યરસક લેખકો દેખાવે હાસ્ય" પ્રેરક હોતા નથી, પષ્‌ આ ગેહસનંપ્રસાદ તો ખેદલ્યા વિના! જ હ્દાસ્યપ્રેરે તેવ! છ !

ખે ધણુંખર બોાલતદઃ નથી. હસે જ છે. તમે કહે કે લોકોમાં અજબ ઉત્સા& પ્રગટયો છે. તો એ એમના સ્થૂળ શરીરનેૅ-આ શારીરતે અમે ગજશારીર કહીએ છીએ, કાસોચ્છવાસના શદ પસાર નહિં આપે. એ તરત ઠસવાના ને બહુ મોટેથી ગહ્‌ાવડાસ્વ નહિ, ધીમું મ'૬ મર્કટી હાસ્ય ? મે તે પહેલાં કયાંક હ સ-હઉ'સન ન'દન'દન વિષે લખ્યું હતું, પશુ એ વખતે આ પ્રહષણુપ્રસાદને! તો ખ્યાલ જ નહિ ! આ ઉકરડે પડેલું રત્ન તે અચાનક જ મળ્યું. અને મળ્યું એટલે તો! બાર્પાલયા ! આવું મોંઘું રત્ન કાંઈ હું છોડું ? ને હું છોડું તે પણુ એ મતે રોના છોડે : પ્રહસનપ્રસાદને આ ગએક અજબ ગુષ્ુ છે. ગે તમારી સાથે વાતો નહિ કરે, હસ દસ જ ડરો, જવાબમાં પણુ હસશે ને સવાલમ] પણુ હસશે. તમે કદે ક આજ વરસાદ સારે આવ્યો તો એ શ્ાખ્દવ્યય નદિ કરે. હાસ્ય એ જ એમતે! મે[ટે! ગ્રખ્દ ? હમણાં આપણે ત્યાં દિવેલિયા ગભીર મોંની હત થઈ ગઈ છે એનું" કાર્ષ્ુ પણુ આ પ્રહસનપ્રસાદ. બધુ' હાસ્ય સને સાંપાઈ ગયુ' પછી લેક્ઠામાં વહે'ચવા જેવું એણછદ્ધું.મહ એટમે બિચારા ણહભા પષુ શુ કરે?

પ્રહ્સતપ્રસાદ્ની પાસે ખેસવાની મોજ મસાષમુનારે પછી બીછી મે!જ ભાગ્યે જ માણી રાકે | તો પણુ પાછા *તે શતે હે, તમે એમના આ અંતને ગાંડપણુ મણુત! નહિ. લે!કમહેરામષ્ટુ ઉદ્લાસે ચડયો ત્યારે “ પેરેશુટિયા સીલ્ઝ'ના રાષ્ટ્રીય દેશી વાવટા એમણે પહેલા તૈયાર કર્યા ખઓક્નતે તે પછી સમજ પડી | એમ તે એે હવાની મના મોટા નણુકાર છે. તમારું ધાલીસખાતું ન્નણે તે પડેલાં ત્રચું દિવસથી એ વાતાવરણું ળતા હોય, નેં કઈ ખડ૪ીમાં એમનું ગજ્યારીર બરાળર પકડાઈ રહેશે એ પણુ એમણે રોધી કાઢયું હોય. એ ભલે ને ધીમી ગજગતિએે જતા હોય પણુ એમના મેં ઉપર ફરકતું હાસ્ય અધું જખતુ' હોય. આ સુખી જીવાત્મા પરમાત્માએ બડયો ત્યાર પછી એની પષ્ુ કલ્પના થાકી ગઈ હોવ તેમ એવું બીન્તું ખીખુ' એ ધડી શાકબો નથી. નહિતર કોઈને નહિ ને એની બખલીની બાતે, આવું માનવ શળેખકડુ રારીર આપીને એ કવિજનોાતેઃ ઉપાલ ભ રશુ' કરવા શહું ? અરે | ભાઈ પ્રજાર્પાત ! તું એમના જેવો! બીન્ને એક સુખાત્મા સરજી શક્યો નહદ્દિ કે આવું ખડમાંકડી બરુ, કાઈને માટે નદિ ને એમને માટે નિમાંચુ ડયુ! અ ગનેતે સાથે ઊભા ર!ખીતે, આપણે રવિશ્ચકર શવળ વારવાર કહે છે નાં, “ કમ્પોઝીશન ' એવું [ચત્રષુ સરક્નવવુ' હોય તે ભલે, પણી કાંઈ ના નથી, ખાછી એતી બબલીની ખાતે એની સાથે ઊભા રફેવાની શાઈસા'બ | હું તે! ભલામણુ કરતો નથી | આ પ્રદસનપ્રસાદે તમારા શેકસપીઅરને પષ્સુ ૭ક્કડખ્વર્‌ાવી છે. એ કવિ વારવાર કહેતો નાં કે દું જાડા નર્થી ડરતા નથી, પણુ એરે આ અમદાવાદી પ્રહસનપ્રસાદ નહિ દીટેથા તો ! નહિતર તો એ બિચાર્‌! પચ નાઢક લખતાં જ થ ભી ન્નત. પૃછોેને પેલા લારીવાળા મલાજને ? શું યયું તે?

ગલાજને બચારાતે મન થયુ' કે લાવને સો ફરકાને છે તે હૂં પણુ એક ધનન ફ્રકાવું. પોતાની લારી ઊપર એમણે મૂકયો રાષ્ટ્રો ધ્વજ ને બૅરાની સાથે હાલ્યા મલપતી ચાલે ' સને એમ કે પ્રહસનપરસાદની રાતદી થોડી ઊડબેસ કરી છે ?: આટલા કપડામાં શુ લેશે? ને માગશે તો આપા દેશું ચાર આના |

એમનો વજ તા લારી ઉપર લેરખી લે તે એમન! મનમાં પણુ ક્યાંય હરખ માય નદ્રિ!

ગલાજીને તો બૈરુ''& નજેબનવ'તું મળેલુ' એટલે લારી તે! રમતી આવે ને "્4જ પણુ લેરખી લેતો આવે ! રાષ્ટ્રીય “વક ! મલાજ પાછા મનમોાજે ચડી ગવેલા, સોગએે ડશુ ના કે હવે દખ જરે, એટલે એમતે ૬ખમાં દખ ખાવાનું એ પણ્‌ હવે જશે, એમ સમજને એમન! પગ, જે અભના અભાવે પે[ળા પડેલા, તે'૬ આજને દિવસ ર'ગમાં આવી ગયેલા | કેડ અદકપાંસળીવાળાએ ખેમને શ્વકરમાયા બતાવેલો કે હવે તે! દેશના પરધાન પણુ કાં તો તમારી સાથે મકાઈ ને! રોટલે! ખાશે ને નકર પર્ધાનપદુ, સાપ કાંચળી છેડે એમ છોડી દેશો, એટલે મલ્લાજ તે! ગાતા નય, રૅકડીને હિલોળે ચડાવતા ન્નય,. ને ત્રિરંગી “વજ તો રું લહેરાતો આવે | ગલાજની.ન ગ્મભિમાન તો! કથાંય માય નહિ હા!

ને એમ ને એમ આવ્યા પ્રહસ્‍સનપરસાંધ્ની દુકાને !

“જમ શકા! આ તમે આપ્યો પષુ ન્નેયો : ” ગલાજએ લારીતે ચડાવેલા પેરેશુટિયો ધ્વજ બતાવ્યે!. પણ પ્રહ્ધનધસાદ જેનું નામ ! એ તે કાંઈ ખોલતા હરે? ગે તો હસ્યા !

ને એતી સામે ઇથેળી ધરી ! ને પોતાની ખીજ હેધેળીમાં તોરા ખે ને એક આઠ આનડી બતાવી |

ગ્લાજના પૅમર્મા તે! ધ્રાસ્કા પડયે !

અહીરૂપિયા ?

(ર્યા તે! પ્રહનતપ્રસાદતી અાગળ ધરેલી લથેળીના આંગળાં ઉતાવળતી નિશ્ચાની કરતાં હાલ્યા! જટ વૈમા કાઢ, ભલે તે' રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવ્યો બાપલા !

પષ્યુ આ પ્રવ્સતને ધડયા પછી શહ્યાને યાક ચડને તા હુ' કાણુ! લાલજીભાઈ સાથે મારે એફ પ્રસંગ પડયો હેતો તેતી વાત કરીને અથેઈત કરું.

લાલજભાઈ સાથે મારે એક વખત મૃમાફૂરીનેો પ્રસ ગ આવ્યો. વાત એેમ બતી કે લાલજીસાઈ નીકફળ્યા'તા કાઈ વિવાહ પ્રસગે, સાથે માંઠલાપોટલ!, છોકરાં, બરી, ને વાસણુક્સણુ લઈને. લાલજીભા#ની ચોકસાઈ તે! ત્યાં ચર્ડક્લાસના ડબામાં ચડતાં જ દેખાઈ આવી. પોતાનાં, ધોધાનાં ડાંબલાં જેવાં ચક્ષ્માં ચડાવીને લાલજભાઈ ખોલ્યા; “ આપણે કેટલાં છીએ હસુ !”'

' કાર્‌! ષણુ કયાં એક નમુતે! નથી ₹* માણુસ પોતાની ₹ “તને નનણે ગએ સ્યિતિ ધણી વિરલ કહેવાય છે, પણુ એમનેવસુ હાલજમાંનાં વહુ. એ છણુકા કરીને ક “શું તમે પણુ વેદ્િયાની પેઠે આપણે કેટલાં છીએ, આપણે કટલાં છીએ, કરા છો? હે, તમે, ટપુડી, બગવથી, મનકા, વનકા, ન ગીગુડી. ખબીન્ન 'ટ્લાંક ભેમા છેઃ મગને, હગને, ગગને તો ધેર રહ્યા જે!”

“તમે સમનન્યાં નહ હસુ !' લાલજભાઈ સમ્માં &[બલી ઘાટનાં હાથમાં રાખીને અતે એક હાયમાં ચોપડી ૨ાખીને ખોલ્યા :$ ' આપણે મણુતરી માટે બધી વસ્તુઓને પણુ સાધે ગણા તો જ કાંઈ નદ્દ ભૂલાય, નહિતર કાંઈક ભૂલાઈ જરે !'

“ સાંૈું એમ ગણે લ્યે, એમ ગણે. તમે તે! વેદિયા તે કેદિયા જ રેલા. અમથો છોકરાંવે હુડિયો ખોલાવ્યે #રો:'

હવે બન્યું હતું એવું કે એક વખત લાલજીભાઈ કોઈ એક સ્કુલમાં ગયા. પરીક્ષક તરીકે. પણુ વાત એમ થઈ % ડાબલા ચશ્માં વના લાલજીભાઇનું ધપાય નમઃ ને એ જ મહત્ત્વતી વસ્તુ પોતે ખોઈ ખેેલા !

એટલે ઘષ્યા પાટીરમાં આંકડા, ન્નેયા કરૈ, પણુ ભાળે નહિ એકે ય. છે।કરાવનતે આ ખર પડી ને બોલાવ્યો હુડિયે !

લાલજભ્રાઈ આજ તે! વિવાહ સગલાદિ ઉત્સવાથે' સુસાફરી કરવા નીકળ્યા હતા એ આપચૂ રામને "ખબર નહ, એટલે છું જયાં સ્ટેશને આવી ચડયો ત્યાં લાલઝભાઈ પોતાની લ'ગર લઈ ને ઊભેલા દટિગ્ઝે પડયા. એટલે મે' મનમાં કીધુ' કે માર્યા, નને લાલજીભાઈ ભેટી નરો, તો એનાં કૅચાંબર્ચાં સાચવીને ઠેરડ તીકળી જશે ! એટલે ઘણુ સસ્કા-રિતાના જન સમુ પુસ્તકખાનું સામે હતું, તેના તરફ ઢળીને કોઈ પુસ્તકમાં માયુ' નાખી દીધુ, પણુ ગ્મૅટલામ તે! પાછળથા લાલજભાઈના ભકનકો જ સોરી પડથો, “ એ કાકા | હાલે।, કાકા બોલાવે ! '

અરે ! મોં હસતું રાખીને ને દન્નર્મયુને! શોડભાર મનર્મા રાખીને મેં કહ્યું: “ તું કયાંથી અલ્યા ? જાનકા ! '

ત્યાં તે। લાલજીભાઈનાં વહુ હઉસુબઉનતનોા જ લહે સલાળામે!? “ એણે! ! ચોપડીયું જુએ, ચોપડીયું, નહિ તમને કોઈ ચોટી પડે હે. ઈ તો પછી તમારે'વ ભાઈ ! દિ હાલ્યા આવે છે. રં 5૨ છે અમારાં--બચારાં %વાં સારં છે-તમને એકલા એકલ। નફૂકરા ફરવા ટે છે ! હાથમ! ગએેંક ચેોપડું ને બગલમાં ધોતિયું કયાં, ઉપડયા છે! ?

“તમ કયાં નવ જા?”

“પે'ાં તમે ખોલોાને, તમે કયાં ન્નગ છો # *

“હૂં હુ તે! એ...ન વાંકાનેર !'

' ચયું ત્યારે. અમે'વ ત્યાં! આ તમાર! ભાઇને સમ“ળવા. સે ગાંઠડાં પોટલાં ગણી શ્રકતાં નથી, '

“કેટલાં છે?! લાવાને હુ' ગણી ૬ઉ' !' હને મારે ન છૂટકે સુસાફરીરસનુ' પ્યાહું હાથમાં લેવુ પડ.

“અરે વેદિયા છે વેદિયા ] તમતે કોલેજમાં બધાયને આવું શષ્યુતર ભષ્યાવે છે કે શું ? ગાંઠડાંપોટલાં ને છોકરાં બધાંય ને શેમાં ગણે છે ! '

મને નવાઇ લ!ગી. ત્યાં લાલજીભાઈ જ ખોલ્યા: “યુ સી--થા છેઝ ને કોમન સેન્સ......હેલ શિ પષ્ુ સમન્યા નથી. ત્યાં હસુખેન હેસતાં હસતાં ખેવત્યા : ખાક કા”

“બરાબર ...--.”

“અરે ! શં ખરાબર, બરાબર કરો છો ? આ કાકી આવી લ્યો, આ છોકરા ત્રશુ સભાળા. બીજી બધુ હુ સભાળ) ષુઃ'

“સારી “કર 'માં કાણ કાણુ છે?”

ખેટલામાં તે ગારી આવી પહોંચા તે ઊભી રહેતાં જે ડખ્મો! સામો આવ્મ, તેમાં હસુખેને મનકા તે ખખલેો ને બબલીને ચડાવવા જ માંડ્યાં. લાલઝભાઈ તે! પોતાની “જર? માં ખરેખર કેટલાં છે એમાં જ પડયા દતા !

થાડીવારમાં બધું બરાબર ગોઠવાઈ ગવુ'. સો મેદાં ઝેટલે પછી નિર્શાતે પોતે કયાં બેઠાં છે એ જ્નેવા હસુખેને દણછિ કરી. સામે વગડવાધરી ખેઠડાં હતાં. ને પડખે પષ્યુ વાધરી હતાં. એનાં માંઠંડા પોટલાં સાથે સૌંનાં ગાંઠૅડાં પોટલાં સેળભેળ યઈ ગર્યા હતાં.

“અલ્યા ભાઈ! તારાં માંઠડાં પોટલાં એક તરક લઈ લે--તારે કર્યા ઉતરવું છે !' હસુખેને કહ્યુ.

“ લીલાપર--”

“ત્યાર આખધુ તારુ' એક તરફ લે--પાણુ' અમારું કાઈક ખોવાશે !”

“ અરે બાઈ!...”

એટલાર્મા લાલજભાઈ જ ખોલ્યા : “ તસે એનુ જરા પણુ ગોરવ રાખતાં નથી હો. એ પણુ આપષુ! જેવાં છે...”“હ માર ખાપોા ! બોલનારો ખોલ્યો, અમેય ખાપા ! પૈસા ભર્યા છે !' વાબરીએ તરત કહું.

“સેસા તે! ઠીક, આમાંથી કાંઈક સેરવો લે નહિ. તારે ઉતરવું છે લીલાપુર !”

પછ હસુખેતના આ વાકય સામે લાલજીભાઈ એ એટલો બધો વિરાધ તોંધાવ્યો કે તમામ વાઘરી ખુશ ખુશ થઇ ગયા!

પછી અમે તે! અલક મલકતી વાતોએ ચડયા. ગમાં કર્યા સ્ટેશન આવે છે ને “નય છે એને પત્તો લાગે નહિ. રાતનો વખત હતો ને ચડ ઉતર તે! ચાલ્યા જ કરે. હસુબેને તે હતાં એક વખત લાલજીભાઈ ને કહયું પચ ખરુ: “હવેન્તે ને હે--પાછા કરો નહિ ભગાના ભાઈ જેવું. કાંઈક ઉપડી નનય નહિ! ...”

“તમે, મને લાગે છે “સીનીક ' . . ..”

“ હવે તમે કહ્યું એટલું ધ્યાન રાખન્ને ને . . તાં બે ઘડી આંખ મીચુ!”

લાલજભાઈ એ ડોકુ' પૂષ્યાવ્યું. એટલે હેસએેને આંખ મી'ચી. એટક્ષાર્મા તો થોડી વાર પછી લીલાપુર પષુ આવ્યુ. પેલા બણાખરા ત્યાં ઉતરી ગયા હતા.

લીલાપુરથી આગળ જતાં મે' મારું પાટલુ' હાથમાં ક્ષેવા નીચે હાથ ફેરવ્યો.

પણુ ત્યાં કાંઇ હતું નહિ. મને પેટમાં ફાળ પડી. ૭તાં તે વખતે તે। શ્રાંત જ રહ્ઓો.

ત્યાં તો હસુખેન ક્નગ્યાં૨ “ મયાં પેલાં વમડાઉ ? જુઓ તો કાંઈ ખોવાણુ' નથી રનાં?”'તમે પણુ “ સોનીક*. . .' હાલજભઃઈ ને પાષ્ઠુ' એ જ

દ યાદ આવ્યું, પષ્ુ એટલામાં તો હસુખેન ચારે તરફ

મે્‌ઠુકની નીચે હાથ ફેરવતાં ખૂમાખૂસ કરવા માંડયાંડ “ પણુ શીરોઈ તમે લીધી'તી કે નદ ?'

“એ તે લીધેલી જ--કમ તમે શૂલ્યાં-૨ નબર વન ...”

“અરે |! ન'ભર વન! કાં અ! ઉપાડી મર્યા નૅ કાં સેવાને રહી. તમારું કાંઈ ખોવાયું નથી નાં?” હસૃખેને મતે પૃછયુ .

“ભારું પવાલું દેખાવું નથી !: