બે રસ્‍તા ફટાયા

કોર્તિગઢ છોડીને થે!ડ દૂર ગયા એટલે કસરદેવે કાતિકસ્વામીને એમનો માર્ગ બતાવ્યો: “ સભટ્ટરાજ ! આંહી'થી હં હવે મારે માગે જઇશ. બીજું કાઈ કહવાન છે તમારે ? મહારાજના ચરણમાં અમાર પ્રણામ ધરજ્ને. કહેન્ને કે મકવાણુ। થોડા રાજમાં આવી રહ છે. '

“ખસ, મારે તે સ'દેમરેો] આપવાના હતો મતીશ્રને કે આડાવળાનું જીદ્દ મકવાણાજી વિના શે।ાભતું નથી તે મે મહારાજને આપી દીધો. આંહી'નું કામ પતાવીને વહેલાવહેલા એ પથે પળન્ને. ખીજું શું ? '

“એસદેશે તો અંતરમાં ઉતારી લીધે. અને ન#યદેવ તું? તું હવે કયારે પાછે! ફરીશ ? ”

' પ્રતાપદેવી પકડાય કૈ તરત હં પાછે] ફરું છું !”

“ જુઓ, તમન ખેયને કાંઈ નિસ્સાહી કરવા નથી, પણ પ્રતાપદેવીની આશા છે।ડીને જ આગળ વધન્ને. '

“ એમ કૈમ ખોલ્યા, મહારાન ? '

“એને દું ઓળખું છું, જયદેવ ! તું જ કહેતે તને ખખર છે એ શા રીતે ગઈ?”' એક વાત હવે સાંભરી આવી, મહારાજ! આખી રાત કોઈ કહેતાં કેઈઈ ધર્મ શાળામાં આવ્યું ન છતું. કેઈ ધ્રમશાળામાંથી ગયું પણુ નથી. સાણુગ ને હું બનન કગતા પડ્યા હતા. માત્ર મોડી રાત સુધી ડેલીનું બારણ ઉઘાડું હતું---વખતે કેઈ મુસાફર આવી ચડે તે! એ દરમ્યાન એક કેતરૂં માત્ર ભાગી ગયું હતું--તે પણુ સાણુંગે એના ઉપર લાકડી છૂરી ફે”૪ ને એ ડાંવકારું દેતું ભાગી ગયુ" બાઇ કાંઈ અન્યુ' નથી--તેો પછી એ પ્રતાપદેવી ભાગી કથાથી ?”

“એટલે તો તને કટ છું ક જને તું એનં પકડી પાઠે તા તું ૮ અમારે વેરે. “ ”

' દૈ એની પછવાડે જ કછુ. હવે જ્ેઇએ કાણુ જતે છે ! ”

* ત્યારે ન્ને, આડાવળામાં જવું પડે તો ત્યાં જઈ ને પણ એને પકડી, મંત્રીશ્ષરને સોંપી પછી જ પાછો ફરને-ટ!ક ત્યારે, કાર્તિ કજ ! '

સકવાણાએ ઢાથ લ'ખાવ્યો. બન જણાએ પ્રણામ કર્યા. રણખ'ક ઊપડી.

“્યદેવ ને કાતિકસ્વામી એને જતી જેઈ રહા. એક પળમાં તો ક્ષિતિજ ઉપર એ બિ'દુમાત્ર ખની ગઈ. “ મહાર।૦#ની પાસે આ રણુબ»ી છે, ભટ્ટરાજ ! ત્યાં સુધી તો મહારાજ અજેય છે. હમણાં ખે ઘડીમાં સુમરાને। મુલક દેખાડી દેશે !”

પ્રતાપદેવી કૅચાંય નજરે ચડે તો એને નિહાળવા માટે બસે જણા ચારે તરફ દણિ ફેરવવા લાગ્યા.

લાંબા નજર્‌ પહોંચે ત્યાં સકી રેતી «૪ રેતી હતી. કઇ

* તાખા જુલાણીને અત્ય'ત ફરાળ ગુપ્તચર. મુલરાન્# સોલ'કોના જમાનામાં થઈ ગચેો.ઝાડ, પશુ, પખો સાણુસ કાંઈ કહેતાં કાંઈ નજરે પડતું ન હતું.

ચારે તરફ ચારદૃષ્િ રાખતા તેએ આગળ વધ્યા. -એમ ને એમ એ થારાપદ્ર સુધી આવી પહોંચ્યા. હછ સુધી કાંઈ પત્તો લાગ્યો ન હતે।.

થારાપદ્રને પાદર એક વડ નીચે એમને વિસામે લેવાનું મન થઈ આવ્યુ. ભૂખ પણુ હવે કકડીને લાગી હતી. રાતભરના ઉન્નગરે। હતો. તેમતી સાંઢો થાઈ હતી. ત્યાં ઊભેલા એક રબારીને પૃછયુ'. પણ કોઈ ઓડી આ રસ્તે નીકળ્યા હેય તેવું લાગ્યું" નહિ.

બન્ઞને ખાતરી થઈ ગઈ ક પ્રતાપદેવીએ પોતાની લેરા પણુ નિશાની પાછળ રહેવા દીધા નથી.

વડના ધાટા છાંયો ને પાણીનો આધાર દૈખી તેમણે ત્યાં કઢક્બટક પેટનૅ ભાતું આપી દ્દેવાને। વિચાર કર્યો. વધારે વખત ગાળે તો તો પ્રતાપદેવીને પત્તો મેળવવે। મુશ્કેલ હતો. એટલે અત્યારમાં નાહીધાઈ ભાતુંપોતુ કરી લઈ તુરત આગળ વધવું, એવે નિશ્ચય થયે.

કાતિ કસ્તામીએ રસોઈની તેયારી કરી. જયમલ લાકડાં વીણુવા ગયે!. અત્યારમાં બધું પતાવી તેએ બની રાકેે તે આજના આખે દિવસ પ્રતાપદેવીને પકડવા તનતોડ મહેનત કરવાના નિશ્રય ઉપર આવ્યા હતા. ઇદ્યમલનેકાઇક સાંઢનાં પગલાં આડેમાગે જતાં જવામાં આવ્યાં એટલે એ લાકડાં વીણુતો હતો ત્યાં જ થ'ભી ગયે.

“કોઈનુ મોતી મળ્યું કૈ શું? જયદેવજ ! કમ ત્યાં થાભી ગયા?' “'સુભટટરાન્ આ જઓ તો ખરા--સાંઢને કોઈએ આ રસ્તેથી બીજે માગે વાળી છે--ત્યારેતોા એજ!”

કાતિકસ્વામી ત્યાં પહોંચ્યો. સાંઢ ને ધેોડડાનાં એવાં

ખે નતતનાં પગલાં તેણું જયાં. તે બહ બારી%ીથી જેવા લાગ્યો. પણુ કાંઈ સમજણુ પડી નહિ.

' જયદેવજી ! એકલી સાંઢ નથી. કઈ ઘે!ડેસવાર પણુ સાથે છે. વળી એકાદ ખે ગધેડાં પણુ જણાય છે. જાઓઆ---” તેણે ચારે તરક પડેલાં પગલાંની વિવિધતા ખતાવી.

* કોણ હરો ?'

“ શ| ખબર પડે? કાંઈ કળી શકાય તેવું નથી. પણ પગલાં--ખન્તે દિશા તરક જાય છે એ ચું ?'

* પ્રતાપદેવી આંહી સુધી આવી હોય ને આંહી'થી કોઈની સાથે થઈ ગઇ હેય એમ હશે ?'

“ એમ પખુ હોય ! '

“તો આપણુ કઈ દિશા પકડવી ?' ધરીભર ખને વિચાર કરતા ઊભા રહ્યા. અ'તે સાંઢનાં પગલાંની દિશા જ્યદેવે લેવી, અને ને બાજુ ધેડડાં, ગધેડાં, માણુસ ગય! હતાં તે દિશા કાતિકસ્વામીએ લેવી એમ નક્કી થયુ.

હવે રસોઈ ખનાવવાની શરૂઆત કરી દીધી. સાંઢને એટલી વાર છૂટી મૂકી, ચરવા દધ, થોડીવારમાં «૮ બસ જણા પાછા ચાલવા માટે તૈયાર થઈ ગયા. નીકળત । પહેલાં એક વખત ફકરી પેલાં પગલાં પડયાં હતાં તે જેવા ગયા.

“ જયદેવજ ! આંહી' સુધી એ આવી છે એ ચોક્કસ યયુ--'

“ કેમ શાને આધારે એમ ધારે છે ?'

“જુએ આ---' કાતિકસ્વામીએ એક નાનુ સુંદરનારીનું પગલું બતાવ્યું: “ આ જ્યું ? ' જયદેવ તે દાણાં રથાઃ “ હા લાગે છે તો એમ ૦૮--આંહી'થી એણે કેઈ નો સ'ગાથ કર્યો હેય છ માગ બદલ્યો હેય. ખીજ પણ કેટલાંક પગલાં આ તરેફ પડથચાં લાગે છે, જએ !”

ખતે જણાએ ખારીકીથી ફરી અવલોકન કયુ. કેટલાંક પુરુષ અને સ્ત્રીનાં બન્નનાં પગલાં દેખાતાં હતાં.

' તમે હવે સાંઢતી પાછળ પડા--ભિન્નમાંલને રસ્તે. પકડું છું આ ખીન્ને માર્ગ”. આપણે ચકરાવે! લઈને ત્યાં મળીશ્રું--ચદ્રાવતીને પથે. '

“હાં! બસ એ ડીક. કાં તો ત્યાં સુધીમાં પત્તો લાગી “ય છે. તમે થોડે દૂર જઈ---પછી અખું દાર્ગોરેને પથે મરડાન્ને. હ" * પણુંશા નદીનો કાંટા વટાવી અ'બાભવાની પાસેથી ચ'દ્રાવતી તરફ વળીશ--ન્ને કે મને ભરોસા નથી. ”

“%મ? શાનો ભરેસા નથી? કમ એમ ખોલ્યા, કાતિકેયજી ! '

'ધધૂટરાજ સાથે યુદ્ધ થતું ટ્થે તો તો સદ્રાવતી આપણે ખેમાંથી કેઈ નહિ પહોંચીએ !'

“કારણ કે રસ્તામાં ઠૈર્ડેરે રેોકાણુ થશે. પણ ૯વે «ટે જ્યાં પહોંચે ત્યાં ખરે. પ્રતાપદેવી તો ગમે તે માગે ચિત્રકે૨ જ જવાની એ ચોક્કસ. એટલે રસ્તા તો આ ખે ૦૮ છે. કાં આડાવળા વી'ધીને કોઈ નાળમાંથી તીકળી મેદપાટ ભણી વળે તો એ મરુભૂમિ તરક ગઈ હોય. અને કાં અંબાભવાની દન ને ચ દ્રાવતીધા રસ્તો કાહે.”