મૃદં ઘોષનિઘોષ

સ્રહારાજ ભીમદેવ સાથે ધંધૂકરાજનેો મૃગય॥ાંવહાર અએ અવ'તીનાથના ગુપ્તચરેને તો શલ્યનો બા થઈ પડવો. તેમણું તો દોડીને ચિત્રક્રાટમાં સમાચાર પણુ આપી દીધા કે અખુંદૃપતિ તો હવે મહારાજ ભીસદેવના મહામંડલેશ્વર ગણાવામાં ગૌરવ લેતા થયા છે. પણુ એ આખા પ્રસંગ નડૂલના ખાલપ્રસાદ માટે તા મહોત્સવ સમાન થતો. તેણું આ પ્રસંગ માટરે જ ખાસ પેતાની યે।ન્ટના કરી રાખી હતી. એના મનથી પાટખુપતિ આડાવળાની અનેક નાળામાંથી એક નાળમાં સેનાપતિ સાઢાની માફક સપડાતા થતો. વગરયૃદ્દે ને વગરયોદ્ધાએ ને વગરશસ્રે . મળનારા આ વિજયના સ્વમથી એ અ'તરમાં રાચી રહ્યા હતે. પર્શાશાને કિનારે, ગાઢ ન૮ગલમાં એ મહારાનટ ભીમદ્દેવની રાહ જ્તેતો ખેઠે થતો. દેવરાજ તેને પાટણુના અવનવા અંતિહઢાસિક પ્રસંગોથી મગ્ધ બતાવી રથો હતો.

' રૃવરાજ ! જને પાટણુ પડે તો આખી અકશ્ચશાળા તો તનૅ સૉંષધું અને ગજ્સેના પણ તારા ઢણાથમાં !'

“ સણારા! મારે અશ્રમેના પણ ન્નેઈતી નથી, નેમારે તે મેડા પણ ન્નેધતી નથી. મને તો મારા આ ભ્રજગની મારફત તમારીં સેવામાં જ રહેવા દેન્ને ને ! ' દેવરાજ ખોલ્યો, ને ખોલીને મનમાં હસી રલ.

' પણ કદાચ કૃષ્ણુરાજ પે।1તે જ થાથી ઉપર નહિ ડય તા ?”

' અરે ! એવું કાંધ બને ? ને નહિ હોય તો ૨ થયું? નને છૂપો ધા મારવો જ છે તે ખીજ રીતે ઘા મારી શકશે.”

એટલામાં તો પાસના જંગલમાંથી ત્રણ હાથી આવતા દેખાયા. સૌથી પહેલાં ધધૃકરાજ હતા. વચ્ચે મહારાજ ભીમદ્વેવ «તા. છેલ્લા થાથી ઉપર દાસે।દર ખેડે! હતે.

' સંનિકે। વેરાઈ ગયા લાગે છે ! ' બાલપ્રસાદે કહ્યું.

“એમ જ છે. ને પેલા રૂખડાના જક્ષ તીચે ન્યારે ગજરાજ આવશે યારે શંખનાદ થશે એવો સ કેત છે. મછાર।ન૪ ! પૃષ્ણ્રા૪નું ગન્રાસ્ત્રનું આ ત્તાન તા અદ્ભુત કહેવાય હા, ક ધામે સમયે જ છાથીનેૅ ઉન્મત્ત બનાવે એવી ઔઓષધીએની એને ખબર છે !'

કૃષ્ણુરા*૮ ૦૪ લાગે છે કૈમ ? ' બાસપ્રસાદે કહ્યુ.

' લાગે છે શૂુ'? છે જ. જુઓને એની દિ પણ રૂખડાની ભશ -૪ વળેલી છે !

ત્રણે ગજરાન્ને %રાક આરામ લેવા માટે રૂખડા ભણી આવી રહ્યા હતા. એ જગ્યાએ ચારે તરફ તાના મેટા ઈગરાએ। થતા. વચ્ચે સારુ એવું છંડું વિશાળ મેદાન હતું. મેદાનને એક ખૂણે પર્ણાશા નદીને પટ અનેક શક્ષોથી ”કાચેલે અદશ્ય રહેતો હતે. બાલપ્રસાદ ત્યાં તટ પર જક્ષધટામાં સંતાઈને બધું જેઈ રલા છતો, ૯રપળે દેવરાજના મનનીશા વધી રહી હતી. તે પેલા રૂખડા તરફ--ને ત્યાં જૃક્ટષરાશિમાં અદસ્ય જણાતા એક ખ'ડેર જેવા શિવ્મદિર તરફ વારાફરતી ન્ને જને કરતે! હતે.

રૂખડા પાસે આવીને ત્રણે ગજરાજ ઊભા રહ્યા. ધ ધૂકરાજને ગજ ન૪રા દૂર હતો. ભીમદેવ અને દામોદરના ગજરાજ્ને પાસ પાસે ઊભા હતા.

' મહારા“! શ'ખનાદ કરીને સૉનેકાને ખોલાવું ? ” અચાનક કૃષ્ણુરાજે કલ્યું.

મહારાજ ભામદેવે કોક ધ્રુણાવ્યું. “ ના--ના, સૌ આવત હશે. '

“પણુ આપણુ જુએ તો ખરા, મહારાન૪ | કૃમાર ઇગુરાજના શખના કૈવા મનોલર પડધા પાછા કરે છે !” દામે[દરે કુ.

ભીમદેવના પ્રત્યુત્તરની રાથ જેયા વિના ૦૮ પૃષ્ણુરાનટ એક્દમ શ ખષ્તનિથી આકાશ ગન્નવી મૂકવું. 5 ગરાઓમાંથી એના પડધા ઊઠયા. એ શ'ખધ્વનિ સાંભળતાં જ મહારાજ ભીમદેવ ને ૨1૦૪ગન૮રાજ ઉપર ખેઠા હતા તે આકુળવ્યાકુળ થઈગયેો. તે પોતાના જબરદસ્ત શરીરને આમતેમ હલાવવા માંડયો ને સહ વડે ઝાડતી ડાળીને પકડીને તોફાને ચડી ગયે. મુષ્ગુરાજે તેને વશ કરવા માટે હેય તેમ અંકુશને। ધા માર્યા. પણુ એથી તે। એણે એને વધુ ઉન્મત્ત બનાવી દીધો. “ અરે ! શું કરે છો, ગૃષ્ણુર1? ? ' ભીમદેવે મોટેથી કલ્યું ને તે પોતાના હેદ્‌ામાં ખેડે થઈ બાણ ધારી રહ્યો. “ દામોદર ! તારા ગજરાજને પાછે। લેજે--આ ઉન્મત્ત અવસ્થામાં લાગે છે ! '

દામોદરે એ જ વખતે ચારે તરફના :'ગરાઓમાંથીરાના ૫ દાબડા સાંભળ્યા. તરત મુ શા જગ્યાએથી આવતા અનેક ધેોડેસવાર સૈનિકે મેદાનમાં દેખાયા. તે સો ચારે તરફથી ર્‌ખડાના ભક્ષ તરક આવી રહ્યા હતા. સથારાજ ભીમદેવન “થી એમનું ષ્યેય હતું. હાથી તો રખડાની ડાળ તોડી, ઝ'ઢને હલાવતે। ને ડૃષ્ણુરાનજ્ના અ કુશના %વાબભમાં મેરી ત્રાડ પાડતો, જરાક આગળ ધસ્યો. કૃષ્ગરાન ઢાથીને વશ કરવા પ્રયત્ન કરતો દેખાચે!।. નૅ તે “૪ વખતે નડલના સંનિકેો મહારાજના હાથીને વેરવા માટે ચારે તરકથી આગળ આવતા «જણાયા. મહારાજ ભૌમદેવ તો. ઊદ્દામાં પતાનું સ્થાન મહદામજનતે સાચવી રહ્યા હતા. તેમણે અત્યંત નનેરથી એક બાણ રૅે'કયુ'. સામેના એક ધેોડાને વી'4ીનૅ બાણ સાંસરવું નીકળી ગઝું નં એક સવાર મૃતપ્રાય થઈ નીચં પડી ગયો. “દામોદર !' મહારાજ મેટેથી બોલ્યાઃ “ તારો ઢાથી અંકૃરામાં રાખજે. આ વધુ ઉન્મત્ત થતો લાગે છે. ને આ ગું? નડૂલનું રાર્જાચહન કયાંથી ? '

બાલપ્રસાદ પણાશાનેો કિનારેી। તજ મેદાન તરફ આવતો ડતો. તતી પાઇળ જ દેવરાન્ટ લતો. મહારાજના ગજરાનના પાછળના ભાગમાં આવે એવી રીતે બાલપ્રસાદે પોતાના ધોડાને રાંગમાં લીધો. દામોદરે ઝડપથી મહારાન્ટ તરફ પાતાના ગનને લઈ લેવા આયુષને કહ્યુ.

પણુ આયુષનોા અંકુશ તો હાથમાં અહદદર જ રહી ગયે. કરારણુ કૈ એ જ વખતે આડાવળાના ડુંગરેડુંગરાના પડને જાણે વીધી નાખતો, આકાશી મેધના મહાગ'ભીર ગર્જત જેવા, એક ઉપર બીન ને બાંક્ન ઉપર ત્રીન્ન એવા ગક પછી એક ચાલ્યા આવતા કડડાટ નં ગડેડાટતી પરપરાઆપતે।, કાચાપેો।ચાના હેધ્યને થ'ભાવી . જ જાઈ: મદ।* ઝાલરાત્રિની આગાહી કરતે!, સૈદ્રકૃત્યે ચડેલા ભગવાન શ'કરના ડમરી યાદ આપતો, મહાભયકર ધેષનિધોષ ગાજવા લાગ્યોઃ એ કયાંથી આવે છે એ કોઈ જેઈ શકયું નહિ. કદ'ગધેોષ કેોણુ કરે છે એ ખબર પડી નહિ. માત્ર આષાઢીમેધનાં સામસામાં અથડાતાં વાદળાં જેમ પૃથ્વીને ભેદીને, હક્ષ, ઝરણાં, નદી, ૬'ગરા ને પવ તોને પોતાના ધેાષથી પ્રાતિખ્વનિત કરી મકે ને આખા સજ ન્નણે ગાજ ઊઠે તેમ આં ધેષને અવાન્ટ આખી સ્ૃણિ ગાજ ઊદઠીઃ ને ફેરઠેરથી પ્વનિપ્રતિષ્તનિની પરપરા ઊડવા લાગી. સો ચમ૪ી ગયા. ' દામોદર !' સહારાનટ કલુ, “ કાંઈ દગો છે કે શુ?”

દામોદરે ખે હાથ જેડી મણારાજને પ્રણામ કર્યા: “ના, મહાર।9૪ ! કેઈ પાસેના શિવર્મ'દિરેમાંથી ધેષ કરતું લાગે છે ! ” પણ આ ભીષણ અવાજની પરપરા કાને પડતાં ન૪ ન્નણું સ્થિર જૃહ્ન ઊભું હોય તેમ ભીમદેવ મહારાજને ગજરાજ ઊભો રહી ગગો. કેઈ મહાઆન'દની સમાધિમાં હેય તેમ નેતે। મીંચીને ત સૃર્ની સૃણિમાં ડોલવા માંડયો. હેદામાં (થિર્‌ ઊભેલા મહારાજે જેવું આ અનુભવ્યું કે તરત જ દામેોદદરને કહ્યું: ' દ્રામોદર્‌ ! આ નડ્લના સંનિકે। લાગે છે. પેલો ખાલપ્રસાદ જ છે, દુશ્મનો ધેરવા માગે છે--તારા ગજને છેડી દે તેમના ઉપરે !

' મહારાન૮ ! એક વખત તો આવે તેમને આવવા દો !' અને દામોદરે ચપોચપ ખાણું ફે'કવાં શરૂ કયા. મહારાજના બીશ્ન બાણે બીન્ન એક ધેડાને પણુ ધૂળભેગે ક્ચો હતે. મહારાજને એક પછી એક બાણોની પરંપરાછે।!ડવા માંડી. પોતાનો ગજ આ ધેષમાં લીન થઈ ગયે છે --હ૩વ૧ એ આગળપાછળ ડગલું ભરે તેમ નથી, એ જ્ઞાન થતાં જ મહારાજ ભીમદેવે ઝડપથી નીચે કૃદકે માર્યો. દામોાદરે એનું અનુકરણુ કયુ. ધ'ધૂકરાજે પોતાને! ગ“# આમતેમ દોરવા વ્યથ પ્રયત્ન કરી નીચે કૂદકે! માર્યો.

મહારાજ ભીમદેવ પોતાની મહણાભય'કર તલવાર ખુલી કરીને સીધા બાલપ્રસાદ તરફ જ ધસ્યા. દેવરાજે એ જ્નેય' મને તે બાલપ્રસાદની સમીપમાં આવી ગયે!. ખાલપ્રસાદે પોતાનો ઘે।!ડો મહારાનન્‍ટ ભીમદેવ ઉપર ૦૮ લીધે. લાંબો શાથ કરી તેણે મહારાજ તરફ ભાલો ફેંડચો. પણ મહારાને ફદકે માર્યો ને ભાલો નીચે જઈ પડયો.

' સોલ કી તૈયાર રહેજે ! ' બાલપ્રસાદે ભય કર બૂમ પાડી ને પોતાના સેનિકેને ઉશ્કેર્યા: ““ ઘેરો--એને પકડા--'

પણુ એ જ વખતે મહારાજથી છૂટા પડેલા સૈનિકે ડુ ગરાઓ ઉપરથી પાણીના પૂરતી માફક ધસી આવ્યા, નં બન્ને સનિકોમાં ભેળ'ભેળા થઈ ગઈ. બાલપ્રસાદ ધે।ડા ઉપર હતો. મહારાજ ભીમદેવ પગેપાળા હતા. ધધૂક કોધના પક્ષમાં ન હેય તેમ હેોકારા કરતો લતો. કૃષ્ણુરાજ મહારાજ માટે હાથીને દોરવા મથતે! હોય તેમ વ્યથ પ્રયત્ન કરી રહ્યા હતો. દામોદર મણારાનટ ભીમદેવની પછવાડેનેો ધા સંભાળી લેવા પાસે ને પાસે ઘૂમતા હતો. બાલપ્રસાદે બાણુ ફે'કયું, પણ તે મહારાજના ખભાને અડતું ચાલ્યું ગવું'. પોતાની ભય કર નાગી તલવાર લઈ મહારાજ ઘવે બાલપ્રસાદ ઉપર જ ધસી ગયા. એ જ વખતે બાલપ્રસાદની પાછળ કેઈ કે એક નાના મૃદગમાંથી અવાજ કર્યો. તેને! ધોડેો આગળ ધસવાને બદલેતરત નાચવા મ'ડયો. મહારાજ ભીમદેવે ડકે કૃદ'ગ ફેરવી ઘૃમતા દેવરાજને એ।ળખ્યે.

'દેવદાજ ! અલ્યા એ--બધ કરી દે--આ વોડેા સ્થિર રાખવાને! છે ! ' ખાલપ્રસાદે ખૂમ પાડી ને ધોડા ઉપરથી પોતે પડી ન ન્નય તેની સંભાળમાં એ પડી ગયો. પણુ દેવરાજ તો વધારે નૅ વધારે કૂદવા માંડવા.

“ અરે એ દુષ્ઠ !--'

દેવરાજ આંખ આડે કાન કરી પોતાનું નાનું મૃદંગ લઈ વધુ ઘૃમવા માંડયો. ધેોડો પણુ એ પ્રમાણે રણથક્ષેત્રમાં નાચવા માંડયો. ખાલપ્રસાદ માટે નિશાન લેવું અશક્ય થઈ પડયુ.

એટલામાં તેા। મહારાન૮ ભીમદેવની યમની જભ જેવી લાંબી તલવારના એક વાએ ઘે!ડો કપાઈને નીચ જઈ પડો. બાલપ્રસાદ કૂદી પડયો એટલે બચ્યો. બીન્ને ઘા મારવા માટે મહારાજે તલવાર ઉડાવી ત્યાં કૃષ્ણુરાજ ખાલપ્રસાદ ને ભીમદેવની વચ્ચં આવી ગયે.

“ ખસો, કુમાર ! ' ભીમદેવની રણગર્જના સંભળાઈ. પણુ કૃખ્સુરાજ હાથ ન્નેડીને ત્યાં નિઃશસ્ત્ર ઊભો હતો. બાલપ્રસાદની તલવાર ઊડી ગઈ છતી. તે ભૉંય ઉપરથી જેકે થઈ તલવાર ઉઠાવે તે પહેલાં તે દેવરાજ એ ઉડ્દાવીને દૂર ફૅ૪ી દીધી.

' મહારાજ ! હું એમની વતી ક્ષમા માગું ૪ું, ' કૃષ્ણ રાજે કલુ: ' શું ફરવા, બાલપ્રસાદ ! તમે મહારાજ સામે મથે। છે।? તમારે રક્ષક જ ફૂટેલો છે, એ નથી ન્નેતા ? શી રીતે તમે પહોંચવાના છે ? 'બાલપ્રસાદ શરમિ'દો થઈ ગયે! «તે. તે માંડમાંડ એડ થઈને આગળ આવ્યો. એને નિઃશસ્ર જેઈ ને સહારાજ ભીમદેવે પણ તલવાર કે'કો દીધી. મહારાન૪ વજ જેવી મૂટીના ધા કરવા આગળ વધ્યા, પણુ એ પોતે ધા કરે તે પહેલાં સિહનાદ ને દૈવરાન્ટ બજસેએ બાલપ્રસાદને બસે બાજુથી ધેરીને હાથ કરી લીધા. દામોદર એમને આગા આપતો સંભળાયો: “ સિ'થનાદ ! નડલના યુવરાજને યોગ્ય સન્માનથી ન એમને અ।પળી સાથે રાખી લૅ! '

બલપ્રસાદ કબનવ્નમાં આવી ગયો હતો. તે «જ આ અંત માટે કોને જવાખદાર માનવા તે કળી શકયો ન «તો. યુદ્ધના આવો સપણ અંત દેખીને ધધૂકરાન દોડ થોઃ “ મદારજ ! મહારાજ ' આપે થહવે ક્ષમા કરવી વટે છે. ન્‍ે રણક્ષત્રસાં પડયા છે તેમને પહેલાં સ'ભાળે ! '

મહારાન્૪ ભૌમદેવે નરરાક થો!ભીને ચારે તર૬ નજ૪#રે કરી, નડ્લના ને સોલ કીના કટલાક સેનિકે। ઘવાયેલા પડયા હતા. કે!ઈ રણક્ષેત્રમાં ન હતું. નડૂલતા કટલાક નાસી છૂટય। હતા, બીશન નીચ પડવષા. “દામોદર !' મહારાજે કલું: “ ધાયલને માટે ઝાળીઓ સ ગાવે ને બધાને આપણી છાવધીમાં લઈ લે. આ ખાલપ્રસાદને ઘા લાગ્યો! છે તેને પહેલાં સ'ભાળેા--એક માણસ મોકલે! જલદી !”'

દામે।દરે અમ પાડીઃ “ દેવરાજ ! તું ૦૪ જત. ' બાલપસાદ એ સાંભળી રલો. તે મનમાં તે મનમાં દેવરાજ ઉપર ગુસ્સે થતો હતે.

દામોદર એ કળી ગયચે!ઃ “ ખાલપ્રસાદજી ' તમે તે! પાટણુના સબ'ધી છો.. મહારાજ નડુલને વિશેષ નહિ સતાવેપણ આ દેવરાજ જેવા તો અસ ખ્ય પટણીએ જવસટાસટની રમ્મત રમીને પાટણને ગૌરવ અપાવી રલ્યા છે, અ તમને ખબર નહિ હોય !'

“ સ'ત્રીશ્વર |! જીત્યો છે પેલે ઉન્મત્ત હાથીને વશ કરનારે। ધોર ક»દગી નાદ. એવી સિદ્ધિ તમારે ત્યાં છે એ અમને ખબર નદિ!'

' પહેલાં--હવે ઘધાયલને સભાળ. ને આ વાતતી માહિતી મેળવે।. સિ'થનાદ ! તું બાલપ્રસાદને સ'ભાળીને સાથે લઈ લે. એંમને ધીમેથી ધોડા ઉપર ખેસારે।. લાગ્યું તે નથી કે ખાલપ્રસાદ?' ભીમદેવે માયાથી પૃછચુ.

બાલપ્રસાદને ભીમદેવ ઉપર સબધી તરીકે પ્રીતિ તો હતી «૮. મહારાજના શખ્દે એને કાંધક ગદગદ કર્યોઃ ' ના, મોટાભાઈ! લાગ્યું તો નથી. પણુ જરાક પછડાટ છે!

“ અરે ! આયૃષ! દામે।1દર્‌ ! આ ખાલપ્રસાદને તમારા હાથી ઉપર લઈ લે. ચાલે।. હું ને ધ'ધૃકરાન સાથે નીકળીએ છીએ. આપણે ત્યાં એકને બદલે બે રાજઅતિથે થયા. '