ચ'ડિકાશ્રસમ॥

સ્્‌હારાજ ભોજરાજ આવ્યા છે એ વાત થોડીવારમાં તો કણોપકણું આખી મેદનીમાં પ્રસરી ગઈ. લોડે ઉત્સાહના પુરમાં ધેલા બન્યા. દામે।દરને તો દેવરાજે સમાચાર આપ્યા થતા કે પ'ડિતરાજ ઉવટ ચ'ડકાશ્રમમાં અનુદ્ટાનમાં બેટા છે. એટલે પ'ડિતને ધેર ન જતાં તેણે પણુ ચ ડિકાશ્રમ તરફ જવાને! નિશ્ચય કર્ય. કાર્તિકને તો હજ પત્તો ન હતે. દેવરાજ એ વિષે કાંઈ વિશેષ પ્રકાશ પાડી શકયો નહિ. પડિતને ત્યાંથી ધારાનગરીમાં કાતિક પાછે ગુમ થઈ ગયો છે એટલી જ વાત મળી. કુલ્ચદર એ વાતને કવી વક રીતે રજુ કરી કાર્ય વણુસાડી શકે એની દામેોદરને ચિતા થઈ. તે ચ'ડિકાશ્રમ તરફ તપાસ માટે ચાલ્યો.

એ માર્ગે એનો અશ્વ ભાગ્યે જ થોડું ગયો ફરશે ત્યાં તેણે ભેસ્મલ્મને પોતાના તરફ આવતે દીઠે.

“ પ્રભુ !' તે આવતાં વેંત ખોલ્યો? ' આપને માટે રાજઅતિયિગ્હમ. કુલચ%જી રાહ જનેતા ઉભા છે ! '

' મુલચદ્રજી આવ્યા છે?”

' આવ્યા છે--તે આપને મળવા માટે આતુર છે--એમણે ખધે તપાસ કરાવી, પ*ડિતજને ત્યાં પણુ હું જ આવ્યો. માનવમેદની આડે કેઈ કેઈ ને શોધવા નીકળે તો પત્તો ખાય તેમ નથી. આપના સન્માનમાં ખામી ન આવે ગેની જ ચિંતા એ કરી રલા છે. પધારે, પ્રભુ ! '

દામોદર કુલચ'દ્રના સન્માનનો અથ બરાબર સમજ ગચ. ઉજ્જથિનીમાં પણુ ખીજ કે।ઈ ને મળવાની તક દામે।દર્‌ ઝડપી ન લે એ ઉપર કુલચ%4ની સતત નજર ઉતી. દામે।દર મનમાં તે અકળાયો! પણુ મોટેથી હસ્યો: “ એઓ હો હો! કલચ'દ્રજએ આ વખતે તે! અમારા સન્માનને! ભાર પોતે “તે ઉપાડી લઈ ને અમને ઉપકાર્વશ કરી દીધા છે ! એમના આ ગ્રેમતેો બદલો થી રીતે વાળી શકાશે ? ચાલે, ભેસ્મલ્ય !

ખાજા જવું છે !'

દામે।1દર ભેરુમલ સાથે ચાલ્યો.

જે દિવસે આ પ્રમાણે દામોદર રાજઅતિથિ નું દેખીતું સન્‍માન પામીને એક રીતે કુલચદ્રની સીધી દેખરેખ નીચે સુખાળવી નજરકેદમાં આવી ગયે।, તે જ દિવસે સાંજે ખે માણુસોને લઇને એક ખેલગાડી ચ'ડિકાશ્રમ પાસે આવી પહોંચી.

ખએેલગાડી આશ્રમની ખહાર મેદાનમાં છૂટી. ગાડીવાળાએ બળદને ચરવા માટે છુટ્ટા મૂકી દીધા, અને પોતે પાસેના જળાશય ઉપર સ્નાન કરવા માટે ગયે.

ગાડીમાંથી ઊતરેલા ખીન્ન ખે માણુસ ચ'ડિકાશ્રમમાં ગયા. તેમાંના એક આ સ્થાનથી પૂરેપૂરો પરિચિત લાગ્યે. તેણુ કોઈને પણુ પૂછયા વિનતા પથિકાશ્રમને શોધી કાઢયો. ત્યાં એક ખૂણુ। ઉપરની વાંસડા જડેલી સાદી પડશાળમાં તેમણું મૃકામ કર્યો. પછી તેએ યનસુભૂમિનાં દશને ઊપડયાક “ ગાડાવાળે। સારે। ખરે, આપણને પહોંચાડચા ખરાબર."'

' પણુ તમે આવ્યાતે સારૂં કર્યું, સામપતિજ ! મારે મત જરાક શાંતિ પામ્યું--આવડી મોરી નગરી. . . ને મારી પાસે જેખમ ઘણું . . .

સોમપતિએ આસપાસ જેઈને તેના કાનમાં કશુ: “ આવતી કાલે, પ્રુ ચતુર દામોદર મહેતાની જ પાસે જઈ એ !' અને તે મોટેથી બોલ્યોઃ “ મારે કાંઈ આવ્યા વિના છૂટકો હતો ? ટલી માનવમેદની ભરાણી છે, પંડિતરાજ પોતે અનુદાનમાં બેઠા છે, કેતે ખખર છે ફથારે દીપકનાં તેલ નદ ખૂટે ? બ'દોબસ્ત તો કર્યો છે, પણુ આ તે! લાખે તી મેદતી ! '

બતે જણાએ સાવધાનતાથી ફરીને આસપાસ જેયુંઃ સામેથી રણેનન્‍્દ્રનો આવતો જયે. એને જેઈ ને સોમપતિના માતિયાં મરી ગયાં. તે અત્ય'ત ધીમેથી ખોલ્યો: “ પ્રભુ ! '

' શમ, સોમપતિજી ? કાંઈ અસુખ છે કે શું છે ?'

“ અસુખ નથી--પણુ પેલો આવે છે તે કુલચ%્રજને। ગુપ્તચર છે. આપણુ ગાડા પાછળ એની દણિ કયારની હતી. દવે એ આ બાજુ જ આવી રલો છે ! તમને એળખી ગયો હશે તો ?”

“ પ્રજુ પ્રજ્નુ કરો, સામપતિજ ' મને હજ સુધી તે! જાઈ ઓળખી શમકયુ' નથી ! તમે પોતે ન્નણુતા ન હે તે એળખી શકે ખરા ? '

એટલામાં તો રણુન્ત્ની દષ્ટિ પડતાં તેણું સાદ આપ્યોઃ

“ અરે ! સોમપતિજી ! તમે પોતે આવ્યા છે। આ વખતે દીપોત્સગની તમે ભારે તેયારી કરી જ કહે! કથા ગયો તમારો ગાડાવાળે! ? 'નાગદેવે શોમપતિનોઃ હા હાથ દ્માવ્યોઃ એ તદ ત્યાં બહા? છૅ!”

રણુન્દ્ર પાસે આવ્યો. તેશું સોમપતિના કાનમાં કાંઈકે કહ્યું: તે માનતો ન હોય તેમ તેની સામે ન્નેઈ રલો. “ ડે” ! શું કહે છે! ? '!ય તહિ. એ તો રસ્તામાં જ મળી ગયે છે. ગાડી પણ અમાર! દેખતાં જ દ્રમ્મ ખરચીને લીધી કે ને? અમે પછી એની ગાડીમાં ચડી ખેઠા ! '

“ તમને ર1 ખબર ? પણુ હવે ચાલે!, પાછે! અદશ્ય ચઈ જાશે ! ક છે એ?'

સે!મપતિ રણેન્દ્ર સાથે ચાલતો થયે!. જતાં જતા એક વખત પાછા ફરીને એણુ નાગદેવ તરફ આંખ મારી લીધી. “હં હમણાં આવું છું, સોમકાન્તજ ! તમે જરા આપણે ઉતારે રહેને !' સબસલામતની એ નિશાની સમજી નાગદેવ 'નેરાંતે પાછો ઉતારે ગયે.

રણેન્દ્ર ને સોમપતિ થોડેક આગળ ગયા કે તરત જ ખે રસ્્રધારી સૈનિકો તેમતી સાથે થઈ ગયા. મેદાનમાં પહોંચ્યા તો ગાડું હજી ત્યાં પડયું હતું'તે બળદે। છુટ્ટા ચરતા હતા. સામેથી એક માણસ નાહીને ચાલ્યો આવતો કહતે. તે નજીક આવ્યો ને તરત જ રણેન્દ્રે કહ્યું: “ કાર્તિકસ્નામી કાણુ? તમે?'

કાતિકસ્વામી સમજી ગયે. પોતે કેઈ ને શક ન પડે માટે એક બળદ્ગાડી ખરીદી તેમાં સો.મકાન્ત ને સોમપતિને રસ્તામાંથી એેસારી આ બાજુ માત્રાળુ બનીને આન્ના તો ખરો, પણ્‌ ફલચદ્રના ગુપ્તચરની નજર બહાર એ રહ્યું લાગતું નથી. બે સશસ્ર સનિકોની હાજરી પણુ સૂચક હતી.તેણે ગભરાયા વિના હવે સાચા ગ્રત્યુત્તર ૨ ખાપવામાં લાભ દીકે।: “ હા, હું. મારૂં નામ કાતતિકસ્વામી ! કેમ ?'

' તમે પાટણુથી આવ્યા ?'

દ્ર હા. હ ૨ ટ

' પણુ તમે તો! કહેતા હતા ને કૈ હૈં વાગડથી આવી રલો છું !' સોમપતિએ વચ્ચે જ કહ્યું.

“ પાટણુથી વાગડ થઈને હેં આંહી' આવ્યો. શું કામ હતું મારું?”

' અરે ! ભલા માણસ ! તમને તો. મેદનીમાં ખાળી ખોળીને આમવા તો પગ પષ્યુ રહી ગયા,? રણેન્દ્રે પેલા ખે સશસ્ર સેનિકેને બતાવીને કહ્યું. “ મહાઅમાત્ય દામે।દર મહેતાજી આંહી' આવી ગયા છે ને તમારી રાહ જુએ છે ! સાર થયું કૈ તમે જલદી મળી ગયા. તમે હવે ચાલે। અમારી માથે ! '

“ કયાં?'

“ ત્યાં રાજઅતિથિગ્રહમાં, બીજે કયાં ? તમને આંહી રાખીએ એટલે અમારું તો ચાર તસુ ભચીને દેશભરમાં વઢાઈ જ જાય નાં ? તમે પણુ રાજતા અતિથિ છો !'

“ અરે, ભાઈ | ત્યારે તમે તે અમને રસ્તામાં કાંઈ કહ્યું પણુ નહિં. અમને શી ખબર કે તમે આવા મોટા માખુસં છે। ! ' સોમપતિએ રણેન્દ્રની વાતચીતને દે।૨ જાળવી રાખ્યો કૈ જેથી એના ઉપર કોઈને શકા જ ન આવે.

કાતિકે હસીને ખનતેને નમસ્કાર કર્યા. તે ખોલ્યે!: “ અ'ધારુ' થઈ ગયું છે. કાલે સવારે રાખવુ' હેય તે! કાલે સવારે તમે મને આંહી' મળજે. આ ગૃઠસ્થની પણુ મારે ' મારીમાંગવાની છે--સોમપતિજની--એટલે : રાત 1 એમની પાસે કાઢી નાખીએ !”

“અરે! તા રે ભાઈસા'બ ! તમારા જેવા મોટા માણુસને સાચવવાનું અમને ભારે પડી ન્ય ! ' સો।મપતિ બોલ્યો. બોલીને તેણુ રણુન્દ્ર સામે અર્થસુંચક દૃષ્ટિ કરી.

“ અમે પાલખી લાવ્યા છીએ તમારે માટે, કાતિકજી ! મૂ'ઝાવાનું કાંઈ કારણુ નથી. ચાલે. '

“ પાલખી?”

' હા, સુખાસન !' રણેન્દ્રેએક તાલી વગાડી ને એક ક્ષણુમાં ચાર ભોઇએ પાલખી લઈ ને હાજર થઈ ગયા. કમુલચ'દ્રની જળમાં પોતે હવે બરાબર સપડાયો છે એ વિચારે કાતિક પ્રથમ જરાક અસ્વસ્થ બન્યે!. પણુ તરત તેણું મનમાં કાંધકે નિશ્ચય કરી લીધે. “ત્યારે સે।મપતિજી ' આ ખળદ ગાડી આંહી જ્નળવન્ને !”

“હા, કાંઇ કફ્િકર્‌ નહિ, પ્રભુ ! તમે સુખેથી રાજનું આતિથ્ય માણીને આવે।, અમે તમને પાછા આંહીં ૦ મળીશું. હજ તો અમે આંહીં છીએ ! '

'કાતિક પાલખીમાં બેઠે. ભોઈ એએ ઝપાટાબ'ધ પાલખી ઉપાડી લીધો. સૅનિકે બને બાજુ આવી ગયા. રણેનદ્ર તેમતી પાછળ ચાલ્યે।.

સોમપતિ એમને જતા ન્નેઈ રલ્રો હતે, એટલામાં નામદેવ આવ્યોઃ: * કાં ?'

“ગયો ખીજું શું ? આપષાુને કાયદે કરતે ગયે. ર “ સારો ખેંરો પણુ જબરો ખરે હો. આખે રસ્તે | એણે ગાડાવાળાતો! વેષ આખાદ ભજવ્યો. આપણુતે સુષ્ધાંખખર ન પડી. ચાલો, દીક થયું, પછી તેણે ધીમેથી ઉમેયુઃ “આપણા ઉપરની શકા એજી થઇ ! '

“રકા? આપણા ઉપર તો કેઇને નથી, ને હશે તો આ પ્રસ'ગથી હવે ઊડી જશે, તલી ખોલ્યો. “ કાલે કેને મળવું છે ? દામેો।દરને કે કુલચદ્રને ?

“હવે તો દામોદરને જ મળીએ !' નાગદેવ બોલ્યે. ' આને પકડીને કુલચ'દ્રે તો પાસો નાખ્યો છે. હવે તેની અસર એતા ઉપર શું છે એ જણીએ. એના ભાંવષ્યનતી ચાલ એ રીતે ન્નણી શકાશે. કાલે સવારે જઇએ. '