ફુલચંદ્ર મૃત્યુ નો મહોત્સવ માને છે

જશુન્ક્રની પાછળ જ થેડી વારમાં એક બીજ સાંઢણી પણુ ધારાનગરીના દરવાન્નમાંથી ખણાર નીકળી. એના ઉપર ખે્ટેલી તસ્ણીએ દરવાનનમાંથી બહાર નીકળતાં જ પાછા ફરીને નગરીને ખે હાથ ન્ેડીને અત્યત ભાવથી પ્રણુ।મ કર્યા. અનેકોને આશ્રય માં અનુમાન ફરતા મૂષી, પદ્મશ્રી ર્ણેન્‍્દ્રને પકડી પાડવા એની પાછળ જવા ઊપડી હતી.

આ તરક રણેન્દ્ર ઊપડ યો કે એણે એક ક્ષણુ પણુ ગુમાવ્યા વિના ઝપાટાબ'ધ પોતાતી સાંહણીને દધિપદ્રને માગે ઉપાડી મૃષ્ટી હતી. તેની ઝડપને પહોંચવા પદ્મશ્રી મથી રહી હતી. પણુ રણેન્દ્ર એક પળ પણુ થેભ્યા વિના આગળ ધપી રહ્યો લતે.

તેના મનમાં ધ્રાસક્રે પડી ચૂકયા હતોઃ અવ'તીમાં રાજપુરુષોએ કુલચર માટે જે ઉપેક્ષા બતાવી તે જયા પછી હવે એ પોતે--પરિણામ જે આવવું હેય તે આવે--પણુ કુલચ'દ્રના સાન્ષિષ્યમાં પહોંચી જવા માગતો હતો.

આખી રાત તો એકબીક્ન વગ્ચે અતર .વધતુંધટવું રહુ”. અજવાળુ થતાં રશેન્દ્ર એક નાળાને કાંડે ખે ધડીચોભ્યો અને તરત પાછે પરચા જાક્ામીસે જુજ એની સાંઢણીનેો પત્તો લાગ્યો ન હતો. પોતાની આગળ રણેન્દ્ર હોવે જેઇએ એ અતુમાને એ પાછળ આવી રહી ઉતી.

સર્‌જ ઊગ્યા. ૫'ખી ખોલ્યાં. સીમ દેખાવા માંડી. મહોનદીનાં કોતરો નજરે ચડયાં. રણુન્દ્ર એક પ્રકારતી ભયકર નિરાશા સાથે આગળ વધી ર્લો. એટલામાં તો એને પાછળથી કેઈ અવાજ દેતું હોય તેમ લાગ્યું. તેણે પાછળ નજર કરી. પોતાને પકડી પાડવા માટે કેઈ ઓડી ધસમસતે! એની નજરે ચડયો. એના અતરમાં આશાને સ'ચાર થયે।. કદાચ કાઈ શુભ સમાચાર હોય. તે થોભ્યો. પાછળનો સાંહણીસવાર

લગોલગ આવી પણેૉંસ્યો. એને જોતાં જ રણેન્દ્રના આશ્ચર્યનો પાર રલ્યો નહિ. “ અરે ! કુમારીખા ! તમે પોતે જ છે ? છે કાંઈ શુભ સમાચાર ? સું સમાચાર લાવ્યાં છે। ? અવ'તીનું સૈન્ય આવી રહ્યું છે કે શું? વાગડમાંથી કેઈઈ આવે તેમ છે ? પૂણુ પાલઇ કે ઉદ્યાદિત્યજ--ડે!ઈ આવવાના છે ?'

“ આવવાનું કોઈ નથી, રણેન્દ્ર! પણુ કુલચ'દ્રજ માટે તું જે સમાચાર લઈ જઈ રલો છે તે ન લઈ જય તો? હૈ--હં કુલચ'દ્રજતે ઓળખું છં. એ ક પુરુષ છે. એ ત્યાં રણમાં રેળાશે.

“પણુ ત્યારે, રુમારીબા ! મારા ઉપર તે! આધાર રાખીને એ ટ»ી રણા હશે. હરપળે રાહ જેઈ રહલા હશે. ખીન્ન ક્યા સમાચાર આપવાના છે ? '

પદ્મ્રી વિચારમાં પડી ગઈ. ખીન કોઈ સમાગાર એની પાસે હતા નકિ. પણુ એ પોતે જ ભોાજરાજનો આ ” સ'દેશેો લઇને જય તે? એને કુલચ દરનો રણોાત્સાહી, ૨'ગેચડેલે, જીવનમરણુને એક ગણુનારોા, વીર દેખાવ નજરમાં આવ્યો. તેણે રણેનદ્રને કલુ

“રણેુન્દ્ર ! ત્યારે ચાલે, હું પણુ તમારી સાથે આવી રહી છું. જુલચ'દ્રજ સાથે કોઈ નાહ હેય--તેો પણુ ખે જણાં તો! રહેશે જ. એક તમે: અને હું. એમને પડખે રહેવા માટે હેં આવું છું ! ચાક્ષો !'

બન્ને પાછાં ઊપડ યાં. પણુ ઉવે જેમજેમ એ આગળ વધતાં ગયાં તેમવેમ એમના રેંદયનો ભાર વધતો ગયે.

મહીને કાંડે કાંહેં જ રણેન્દ્ર આગળ વષ્યે।. થોડી વાર પછી તે એક ગુફા નેવામાં થોભી ગયો. એમાંથી બહાર નીકળ્યો ત્યારે એ રણેન્દ્ર ન હતો. સંસારનાં દસ્યમાત્રને અટદહાસ્યથી ફૂ'જી મારનારા કાપાલિક હતો. એની ડોકમાં ખાખી ખોાપરીઓ પડી હતી. આંખમાં ભયકર રકતાંજન હતું. જટામાં રાખ હતી. એના હાથનું ભિક્ષાપાત્ર મદ્યમાંસથી છલોછલ છલકાતું હતું. પદ્મશ્રી એતે જેતાં કપી ઊડી.

“ કુમારીખા ! રણેન્દ્ર પોતાનું છેલ્લું કત'વ્ય--મહારાજ

અવ'તીનાથનો સ'દેશે સેનાપતિજને પહોંચાડવાનું-કરી લેશે

--તે પછી સેનાપતિજ આ સ'સારમાં નહિ હોય. અને રણેનદ પણુ નહિ હેય; હશે તા એ પૃથ્વી ઉપર ખેોપરીપ'થો થઈ ને ભટકરે, અતે તો સોની ખેખી ખોપરી જ રહેવાતી છે નાં ? હવે આ ન્‍પશુએા પણુ ભક્ષે મુકત થઇને વિચરતાં '--બએે સાંઢહણીએ તરફ તેણે નજર્‌ કરી. થાડીવાર પછી ** કોતરોમાં થઈને આગળ વધવા સાટે તેણે પગ ઉપાડયો. પોતાના હાથમાંનું એક ખોપરી પાત્ર તેણે પદ્મશ્રી તરફ કે"ઝ્ચુ': “ આ તમે પણુ ઉપાડી લ્યે, કાપાલિક્રેને નારી વર્જ્યનથી. ચાલે !' પદ્મત્રોએ ખોપરીપાત્ર ઝીલી લીધું. “ ચાલે, ત્યારે, કાપાલિક મહારાજ ! હું પણુ તમારા પ'થતી જ છું. કાપાલિકો માટે તો નારી અનિવાય છે. ચાલે !'

બતે જણાં કોતરો ને જગલેમાં થઈ ને જે નાળમાં કુલચ'દ્ર સપડાયો! હતો તે તરફ આગળ વવષ્યા.

ગએ થોડે દૂર ગયાં ન ગયાં, ને પાસેની ધાટી ઝાડીમાં કાંઈક પદસ'ચાર સાંભળ્યો. રણેન્દ્ર સાવધ થઈ ગયે।. તેણે પદ્મશ્રી તરફ સાવચેતીની એક નજર નાખી લીધી. ધીમેથી કહ્યુઃ “ હવે ડગક્ષે ને પગલે સૈનિક લૂટ।ારા મળશે. નાળમાંથી જાઈ છટકે નહિ, એતી તપાસ ચારે તરફ તેઓ રાખે છે. આપણે તો કાપાલિકે--અધેોરપથી--આપણા વાસ આ જ ગલ્‌માં રલ્રો--ખે।પપરીએની ઉત્નણી ચવાની છે, એવું જણીતે આપણુ એની ઉશ્નણી કરનારાઓને મદ્યનો અભિષેક કરી આપણા! પ'થતે મહિમા સમકનવવ। નીકળ્યા છીએ, પણુ હવે તમે સાવધ રહેજે. ૨।જકુમારીબા ! આપણે પોતે તે મૃત્યુની ખીણમાં મૃત્યુને ભેટવા માટે «ઈ રહ્યા છીએ, એટલે નિભય જ છીએ--પણુ સંદેશો મૂલચદ્રજને મળવો નેઇએ. મહારાજ અવ'તીનાથનું ત્ડણુ કાપાલિક ઉપર રહેવું ન ધટે. ચાલે, ખા ! આગળ ચાલ્ઞો.'

એક બાજુ મહીનાં કોતર ને ભય'કર પાણી; બીજ બાજુ ગાઢ જગલ, ટેકરીઓ ધારે! તે ગુકાએ. થોડે સુધી અવાજ કર્યા વિના તે ચાલતાં રહ્યાં.

જંગલની ગાઢ અ'ધકારભરેલી |[વસ્તીષુંતા હર. પગલે .. એમતે ડારી રહી હતી.

અચાનક એમાંથી ખે માણુમો નીકળી રણેનદ્ર એમને નેતાં જ થ'ભી ગયે।. ઝક તો પેલે સુકૃમા૨ તરુણુ હતો. બીજે એની પડખે ઊભેલે--એ જ્નેતો હેય પણુ માનતો ન હોય તેમ આંખો ચેોળવા માંડચા-ફકલચ'દ્ર પોતે હતો !

કુલચ'દ્ર કાપાલિકને એળખી શકવષો નહિ. પણુ પદ્મશ્રીને જનેતાં જ એતી આંખે સી પડી. તેણે અવાન૪ ન થાય માટે નાક ઉપર આંગળી મૂકી. વધારે ષ્યાનથી ન્તતાં કાપાલિકમાંએને રણેન્દ્ર નજરે પડમષો. તેણે મૂ'ગા મૃ'ગાં રણુન્દ્ર તરફ હાથ લ'બાવ્યે।.

મદેશો આપવે। કૈ ન આપવે।--કુલચ'દ્રજ થોડા બહાર છટક શકયા હતા. હવે તે મહીસાગર સુધી જગલ વી'ધી પહોંચી જય, તો વખતે નીકળી જવાય એવી આશા હતી. રણુન્દ્રે સ'દેશા ન આપતાં ખે હાથ ન્ેડી પ્રણા।મ કર્યા. મહીસાગર ભણી અંગુલિનિર્દેશ કર્યો.

ફુલચ'દ્દે બોલ્યા વિના ફરી હાથ આગળ ધર્યોઃ ધીમેથી કહ્યું: * સદશો કયાં છે, રણુન્દ્ર ? કોઈ આવે છે ?

બોલવું એ સવનાશને નોતરવા બરેબર હું, એ તે કુલચ%તી મુખમુદ્રાથી તે સમજી શકષો હતા. ન બોલવું એ અસજ હતું.

પડયાશ્રીએ સવનાશની મુદ્રા દર્શાવી. કુલચ'દ્રે જવાબમાં ચારે તરફ માણુસે। છે--તેએ વેરાયેલા છે--અ ઊભા છેં એટલી જ જગ્યા એમની છે--એ દશોવ્યું. ભાગ્યે જ તેએ એક ક્ષણુ શાંત ઊભા ઉરે, એટલામાં ચારે તરફથી અવાન્ને ઊઠડચા. કુલચેદ્રે પેલા તરુણુના માથા ઉપર સહેજ હાથ મૂકયો. તરત ભયકર સિંહનાદથી જ'ગલ ગાજી ઊઠ્યું. રણુન્દ્ર પણુએ અવાજે પૃજી ગચે।. પદ્મશ્રી કંપી ઊડી. પેલા તસણુના ક'ઠમાંથી નીકળેલા આખેઠબ સિંહનાદે પ'ખખીઓ ને પશુઓ ત્રાસી ઊઠયાં. મોરના ગભરાટી ટહોકા જાગી ઊઠયા. કાગડા કાબર ને ખીન્ન' પખીઓએ કોલાહલ કરી મૂકયો.

રણેન્‍દ્ર પેલા તસ્ણુ તરફ આશ્રયથી ન્નેઈ રજો. એની પાસે અદ્ભુત *સિદ્દિ હતીઃ “ આ એ જ છે, રણેન્દ્ર ! જેને તું પકડી લાવ્યો હતો--સાંતૂ. આવો જુવાન--અવતીમાં . .' તે ઓલતાં અટ૪»ી ગયે].

સાંતૂએ એક વિકળ દ૬છિ રણેન્દ્ર તરફ ફેરવી. રણેત્દ્રે એની દષ્ટિમાં ભય દીઠે।. થોડે દૂરથી કોઈ પડછ'દ ઉ(ચે। આદમી આવી રલો હતો. તેની પાછળ માણસોનું ધાડું' હતું. તે આ બાજા આવતા હતા. એમણે સૌને દીઠા હેય તેમ લાગ્યું. તેમનાં સચોટ તીરની સમક્ષ હવે હિલચાલની ચૅષ્ટા કરવી નકામી હતી રણેન્દ્ર વસ્તુસ્થિતિ પામી જઈ અત્ય'ત ઝડપથી કુલચ'્રના હાથમાં સ'દેશેો આપી દીધેો.. પદ્મશ્રી ખે હાથથી આંખે! મીચી ગઈ. રુલચ'દ્રે સ'દેશે। વાંચ્યો. તેના સૉ ઉપર કાંઈ પણુ ફેરફાર ન થયે।. તેણે સાંતૂતા હાયને સહેક# હલાવ્યો? માથોડાભાર ઊભેલા ધાસમાં સાંતૂ એક ક્ષણમાં અદશ્ય થઈ ગયે.

“ આ જુવાન--માનવ ધમ ચી પ્રેરાઇ મને મહીસાગર પાર કરવા લઈ જતો હતો, રણેન્દ્ર ! એને મારા પ્રત્યે પ્રેમ થયે. પણુ અમારે સ'કેત હતે કૈ વચ્ચે પકડાઇએ તે! એણું અદશ્ય થઈ જવું, એ અદશ્ય થઈ ગયે। છે. મહારાજનો સ'દેશે પણુ સ્પષ્ટ છે. આ પેલે પડછ ૬ આદમી આવી રહો છે--અજુનભટ્ટ--ચાલે, રણેન્દ્ર ! તમે સો હવે દૂર ખસી નનએ।.'એટલામાં અજુ નભટ્ટ આવી પહોંચ્યો. તેની પાછળ તીર'દાજેનું મોટું ટોળું હતું. આસપાસના જ'ગલમાંથી હજ અવાજને ઊઠતા હતા.

અજુનભટ્ટ છેક ઝુલચ'દર પાસે આવી લાગ્યો. તેણે કાંઈ પણુ ખોલ્યા વિના કુલચ'દ સામે કરડી નજરે જ્યું. કુલચદ્રે એની કરડી નજરનો જવાબ ન વાળતાં પોતાના હાથની સમશેર સ'ભાળી. પોતાના પાસેનાં તીર એણે ફે'#ી દીધાં. અને ધનૃષ જેરથી ભાંગી નાખ્યું: “ ભટ્ટરાજ ! બાહ્મણુ છે! નાં ? આવતા ન્નેયા ત્યારે જ વિચાર થઈ ગયો, પણુ બાહ્મણુને કોણુ દૂરથી વી'ે ? બાષ્ઠી, અત્યારે તે! મહીસાગરમાં ચેહ બળતી હોત ! ”

“' ખળગે--એ સાચી વાત. ' અજીનભટ્ટે પણુ પોતાનાં તીર ફ્રે”ઝી દીધાં અને ધનુષના ધા કરી નાખ્યે!ઃ * કાં તમારી --કાં મારી !'

રણુંનદ્ર ને પદ્મશ્રી દૂર ખસી ગયાં. આટલી ઝડપથી. આ વાત આવું રૂપ લઈ લેશે એ એમને ખ્યાલ ન હતે. તીર'દાજી ટોળાં એક બાજુ ઉપર જ્નેતાં ઊભાં રહ્યાં.

“ ખખરદાર, કને કોઈ એ એક કાંકરી પણુ ફે'#ી છે તો, ' અજુનભટટ બોલ્યે. “સૌ આધેરા ખસે।--આઃલી જગ્યા અમારે ઘણી છે. કેમ કુલચ્રજ ! '

' આટલી જગ્યાને પણુ સું કરવી છે ? મુઠ્ઠી રાખનું માનવી બિચારું જગ્યા જગ્યા કરતુ જ રહી જય છે નાં ? ચાલો, ભૂખ્યો તરસ્યો પણુ કુલચ'દ્ર ચું મરી શકે છે એ જુએ ! આજ તો હવે છેલ્લો રગ દેખાડવો છે નાં ?' ' ગઈ કાલનો અનાજને કણુ અમારા માંમાં પણુ ગયેસે તો ક રિ કુલચ'દ્રજી ! તમને પેલે! જુવાન આંહી દોરી લાવગે--ને આંહીં જ બાખડવાની મનને છે-એ બધી વાત થઈ ગઈ હતી. તમારા ભૂ'"મ્યાતરસ્યા દેહ સાથે અમે ખાધલપીધલ આથડીએ, અરે! તો તે પછી મહીસાગરના &ારપાળ થઈ રહ્યા ! બાી, મારી મા--જગદ'બા જેવી મહીસાગરી--વરસે ખે વરસે અમારી પાસે બત્રીસલક્ષણા।ના ભોગ માગે-ને અમારે ભેગ ધરવા--એ તો આજ જગજગાંતરથી ચાલ્યું આવે છે! જે જુગદખબા માવડી ! ' લીજળીની ત્વરાથી અજુનભટ્ટની સમશેર ફરી. એટલી જ ત્વરાથી કુલચદ્રે સામે કડાકો કય, “ તમે રહ્યા જતિ જેગ'દર્‌ કુલચદ્રજ ! અમે તો તમારી પાસે કોણ લેખમાં ? પણુ મારી મા મહીસાગરી તમને જશ અપાવે, તો મારી માને કાહે ચ'દનતી ચિતા ખડકફાવજે, ને કેઈ મહોત્સવ માણુવો। હેય એમ ઢોલ, ત્રાંસા, શરણાઇએ કુ છાંટતાં અજુ નભદતે બાળને. અમારે મન મોટામાં મે[ટે। ગચ્છ છવ મરણનો. જનમે છે તો પાર વિનાના--મરે છે કોણુ ? '

મુલચ'્ર ભટ્ટની વાણી સાંભળી રહ્યો. આવે! મૃત્યુ પ્રત્યે ખેષરવા વીર પોતાની સામે નેઇતે એ ડોલી ગયો. એતે લાગ્યું કે પથ્ની ઉપરતી એના છેલ્લી વિદાયવેળા તો સુધરી ગઈ છે. તે આન'દી ઊઠયો.

“ભટ્ટછ ! મારે પણુ આજ જતમારે। સફળ થઈ ગયે. 'જનમીને જેગે મા ધરતીને ખોળે બાળકની પેઠે જ નવસ્માં રાડદોડ કરી, એને વળી થોડો વખત, વચમાં આ ઘેલું લાગી ગયું, તે હાથી ને ધોડા ને રથ ને પાલખી ને રાજછતસ ખધાં ધારી લીધાં. મારી મા જુગદબા અખ ભવાનીએ એવાસસારી વેષ ઉપર કુલચ'દ્ર, સોનેરી કલગી ચડાવી કાઢે, એટલે વળી આજ તમને મોકલ્યા. આવે, ભટ ! આવે।. આજે એક વખત છેલ્લુવેલું મળી કાટીએ- આવતી કાલે તો આપણે સો સોને મારગે પડી ગયા હઈશું. આવે।-- !'

તરવાર ફે્‌'૪ીતે અર્જીનભટ્ટ ઝુલચ દરને ભેટવા દોડયા. કુલચદ્રે એને પ્રેમથી પોતાની બાથમાં સમાવી દીધો. ક

આ વીરદસ્યૅ અનેકરેની આંખ ભીની થઈ ગઇ. રણેન્દ્રને પોતાનો વેષ એમની સામે ભય'કરે મસ્કરી નેવે! લાગ્યો. પદ્મશ્રીએ આજ દિવસ સુધી ફૂલચ'% સેનાપતિને ન્નેયા લતો --આજે એણે એક નરોત્તમ જયો. તે કુલચદ્રના ચરણુમાં પડવા ગઈ. કુલચ દે એને ફૂલની પેઠે ધીમેથી ઊભી કરી. ' રાજકુમારી ! તમારા સ'સ્મરણુની મધુરતા તો કુલચ%ની ભસ્મની હરેક કણુમાંથી પણુ જાગી ઊઠશે. ' તેણે રાજકુમારી સામે ખે હાથ જેડી પ્રણા।મ કર્યો. રાજકુમારીએ ભીની આંખે તેને નમસ્કાર કર્યા. “ ચાલો-- ' જવનની મોણક મીઠાશ ખ'ખેરી નાખતો હોય તેમ એક ફેદકો મારી કુલચંદ્રે સમશેર ફરી ઉપાડી, સૌને પ્રણામ કરી તે આગળ વધ્યે!.

અજીંતભટ્ટ એને સત્કારવા બે પગલાં:આગળ આવ્યો.

એક ક્ષણુમાં વીજળીના ભય'કર કડાકાતી નેમ સમશેરો અથડાઈ. એમાંથી તણુખા ખર્યા. જગલ જાગી ગયાં. મહીસાગરનાં પાણી ખળભબળ્યાં. તુમુલ શખબ્દ્થી આકાશ ગાજી ઊઠંચ્રુ.

ખે વીરપુસ્ષા જવનમરણુનો સંગ્રામ ખેલી રલ્રા હતા.

અસેને મરવું હતું. પણુ એક જીવવાનો હતે.