મૃત્યુ'જયી માનવ

અંતે, ખતી શક્રે તેટલું દૂર ઠેલવાતી આપણી સોની ઇચ્છા હે।ય છે. િજિવિષા--એટલે જવનની ઇચ્છા--દરેક મતુષ્યને હોય છે. મૃત્યુ પછી શું છે એ આપણુને કે!ઇને ખબર નથી. કાંઈક હશે, એમ કેટલાક અનુમાન કરે છે. કાંઈ હોઈ શકે નાહ, એમ ધણા કહે છે. પણુ કાંઈ હેય કે કાંઈ ન હોય, એથી જવન અને મૃત્યુના સ'બધ વચ્ચે ખાસ જણુવાજેગ ફેરફાર થતો નથી એમ કહીએ તો ચાલે. એટલે મૃતયુ પછી જીવન હેય કે ન હેય, કેવળ અ'ધકાર હેય % નવપ્રભાત હોય, એ ગમે તે હેય, પણુ આ જવનમાં અને આંહીં જ મૃત્યુનું મહત્ત્વ છે. કેટલાકને મરણુમાં મૃત્યુ નાહે, પણુ જવન રકુરતું લાગે છે અને તેથી મૃત્યુ એ મૃત્યુ ન રહેતાં, જણે કે, નવજીવનમાં એનું રૂપાંતર થાય છે. એર્વાં મૃત્યુ વિષે એમ કહી શકાય 8, મૃત્યુમાંથી એમને જવનતી ઝાંખી થાય છે. પણુ આ સ્થિતિ તો વિરલ હોય છે. આપણ એકધાર, તાવની બીમારીથી કે સ્થાયી યાંત્રિક અજણુંથી મૃત્યુને વશ થનાર જીવન, સ'ભવિત છે કે, મૃત્યુ વિષે કાંઈ જ કહી ન શકે; પરતુ જે લેકે! મૃત્યુને ભેટવા નય છે, મૃત્યુને જે આમ'ત્રણુ આપી આવે છે, એ લોકે! મૃત્યુને જે રીતે નિહાળે છે એ રીતમાંથી મૃત્યુ વિષે કાંઇક તાત્ત્વિક ન્નણી શકાય ખરું. મહાન પુરષોની છેલી ધડીએનેો ઇતિહાસ જે કેઈ સ'કલિત કરે તો એમાંથી મૃત્યુ વિષે ધણું ધણું જણુવાનું' મળી આવે. આપણેસાનર્દાદએ જઇએ તો તો હંમેશાં દરેક માણુસ એક મૃત્યુ અને એક જીવન જીવે છે. 1િત્યના આ ભય'કર યુદ્ધમાં હરરોજ મૃત્યુ પામનારા, અથવા દિવસ ઉગ્યે મૃત્યુને ભેટવા સાટે દોડનારા, અસ'ખ્ય હેય છે. એ અસ'ખ્યમાંથી કોઇક તો એવા હોય કે, જે ખરા અથમાં સ'સ્કારી હેય. આવા એક વિમાતીની નોંધપેથીમાંથી થોડા શખ્દો મૃત્યુ વિષે પ્રગટ થયા છે તે આકર્ષક હોઇ આંહીં ઉતારી લેવાનું મત થાય છે.જમનો નીચેથી અમારા ઉપર મૃત્યુગોળા ફેં'ઝી રલ્રા છે; પણુ કદાચ એમને ખબર નઉલિ હેય કે, એ અમારામાં જીવત પ્રેરી રલ્યા છે.

આ ઉપરથી જણાય છે કૈ, જવન અતે મૃત્યુ--એવું કોઇ ૫૨સપર વિરોધી ૬'& નથી; જીવનનુ મૃત્યુ એમ કહેવું એ પણુ બરાબર નથી; પરતુ માનવનું જે જે સત્કાર્ય મૃત્યુને આમ'એ છે, મૃત્યુના એવા આમ-ત્રણુદ્ારા, એને પોતાને તે જવન મળતું રહે છે. એક ઉદાફરણુ એણે આપ્યું છે. ધર બળે છે, છે।કરે અ*દર રહી ગયે છે, એ વખતે, મૃત્યુ નિંશ્રત છતાં, પિતા ને પ્રેમથી, મૃત્યુતી સામે થઇ એને બચાવવા દોડે છે--એ --એ કાયમાં જીવનને! તશ્યાંશ છે. માણુસનુ' જીવન, એટલા માટે, એના દરેક કાય માં રહ્યું છે. કાય એ જ જવન છે અને એવા કે કાર્ય માટે, માનવ, દેહને! માઉ છોડે છે, ત્યારે એમ કહી શકાય કૈ, એને જીવત જડયું છે. માણુસ મ્રત્યુ પામતો નથી, કારષણુ કે, ને અથમાં આપણે સમજએ છીએ એવા અર્થમાં એટલે કે “ અસ્તિ' અને “તાસ્તિ' અય'માં જીવન અને મૃત્યુ એવું કોઈ નથી. રેતત્વમાં તો એક જ વસ્તુ છે--જવન. અને જીવન એટલે કાર્ય. મૃત્યુને ભેટનારાને મૃત્યુ મળતું નથી, એને જવન મળે છે. જીવનને સાચવનારા, મૃત્યુને મેળવે છે. જ્યારે શરીરને મો છુટી જાય છે, અતે ઘણં કરીને હરેક મનુષ્યનેજેમ મૃત્યુ નજીક આવતું લાગે છે, તેમ એક પ્રકારની આરામની, જણે કે થાક ખ'ખેરી નાખવાની આનત'દભૃત્તિ આવે છે, ત્યારે, મૃત્યુના ભય હાજર હેતો નથી. મરણુપથારી ઉપર પડેલે। મનૃષ્ય જ્ઈપણુ દિવસ પોતાના વિષે કાંઈ વિચાર કરતો નથી--પાછળ રહેનારા વિષે વિચાર કરતો હોય છે--એ વસ્તુ એમ ખતાવે છે કે, મૃત્યુના ભય ખરી રીતે માણુસને લાગતો હોતે! નથી.

માનવ પોતાના કાય'&્ારા જીવન મેળવે છે; એટલે કે, માણુસ જન્મે છે તૈ જીવે છે એ જવન નથી; પણુ એ જે કાય કરે છે એ કાય માંથી એને જવન મેળવવાનું હેય છે. જીવે છે ધણુ, પણુ જવન મળે છે કોછંકને જ. એટલે આપણે એક રીતે કહી શકીએ કે, સો વે છે, પરતુ એમાંના મે।થ। વગને માટે જવન પણુ નથી; મૃત્યુ પણુ નથી; કેવળ જવવાનું' ને સમય આવ્યે વિલીન થઇ જવાનુ, એટલું જ હોય છે. આવુ* નકારાત્મક જીવન હોવાથી ધણુ! માણુસોને જવનમાં રસ, આનદ, પ્રેમ એવુ' ન દેખાતાં, ધષણુ ધોૉંધાટ ને ધાંધલ દેખાય છે. માણુસને જવનની લેશ પણુ ઝાંખી કરવાની ૪ંચ્છા હેય તો એણે, કે!ઇઇક વખત, થેડડા સમયને માટે પણુ, ખીનનને માટે કાંછઠક કાર્ય કરવાની એટલે જવન જીવવાની--એવી પ્ર્ભાત્ત રારૂ કરવી અને તરત જ એને જવનતી ઝાંખી થશે. અને એનો મૃત્યુનો ભય ટળી જરી. જવન મૃત્યુ કરતાં મહાન છે; કારષુ કે, એ મૃત્યુના મૃત્યુમાંથી આવે છે.