સિદ્ધાંત વિનાની પ્રવૃત્તિ

ખતિ ઉત્સાઢ, અવ્યવસ્થા, અશાંતિ અને કરુષુતાભરેલો અંત--આપણી લગભગ #રેક રાજ૪ીય, સામાનિક કે સસ્કારી પ્રશૃત્તિ આ ક્રમ પ્રમાણે ચાલી આવે છે. ગણી બતાવવાની જરૂર નથી, પણુ આ અનિવાર્ય, થઈ પડેલા કમનાં કારણમાં પ્રવેશ કરવાની જરૂર છે. રાજકીય પ્રશૃત્તિને એક અનોખા પ્રકારનું વિશિષ્ સ્થાન આપી દઈએ, કારણુકે એમાં તો આપણા હાથમાં નહિ એવાં બી#ન' પણુ અનેક બળા કામ કરી રહેલાં હેય છે, તો બાકીની આપણી લગભગ બધી જ પ્રશૃત્તિ વિષે કહી શકાય કરે જેમ જન્મ સાથે મૃત્યુ સ'કળાયેલું' છે તેમ આપણી ૨રકોઈ પ્રશૃત્તિ શરૂ યતાં જ અવ્યવસ્થા, મતભેદ, અશાંતિ અને કરુણુ અ'ત--એ સધળાં એક પછી એક એમાં દેખા દે જ છે. પછી એ પ્રભૃત્તિ ગામડામાં જન્મે, શહેરની હોય, નાની દેખાય કે મોટી હોય, પણુ આ પરિણુા।મ જણે લગમભગ અનિવાય છે. આમ શા માટે?

આનાં કારણુમાં ઊડે પ્રવેશ કરીએ તો આપષુને માલૂમ પડશે કે આપણું વ્યક્તિજવન, ન્નેષીએ તેના કરતાં વધારેપડતું મહત્ત્વ પોતાની ન્નતને આપી દઈ પ્રભૃત્તિને મોણુ બનાવે છે, પ્રશત્તિ કરતાં આપણે ત્યાં વ્યક્તિ વધારે મહાન થઈ ખેસે છે. ખીજાં, આાપણે ત્યાં ઉપાસના, અધિકાર, અને પછી ૫૬--એ આવશ્યક ત્રણુવિરાટ પગલાંની ઉપેક્ષા થાય છે, પરિણામે અનધિકારી જન, કેવળ વ્યક્તિના વતુલાકારમાં ફરવા માત્રથી, પોતાને અધિકાર પ્રાતત થયે ગણી લે છે, અને પછી સૂય'નાં કિરણુ કરતાં જેમ રેતી વધારે ઉગ્ર રીતે માનવને દઝાડે છે, તેમ આવા અનધિકારી અધિકારીઓ વધારે ઉમ્રતા બતાવે છે, કારણુ કૈ એછા સમય હેય છે.

આ ખને પરિસ્થિતિનો અભ્યાસ કરીએ તો આપણા પ્ર”્નજવનમાં ધણા કાળથી જે એક પ્રથા ચાલી રહી :છે--રાનનને સવસ્ત ગણી એના પતન સાથે જ યુદ્ધને ખતમ કરવાતી--એ પ્રથા --એટલે કે વ્યક્તિપૂન્ન--આ સવના મૂળમાં છે; એક જ માણુસ , એવો સમથ હોય કે જાણેઅજાણે સૌને પોતાની આશા, ઇચ્છા, મહત્ત્વાકાંક્ષા, સત્યભક્તિ, જે કાંઈ પોતાનું શ્રેઠ હેય, એ એની વાણીમાંથી, એની પ્રતિભામાંથી, એના જ કાયકરમમાંથી પ્રાદુભૂત થતું લાગે, ને તેથી સૌ એના તરક્‌ મીટ માંડી રહે ગમે એક પ્રકારનું અનોખુ વાતાવરણુ છે. એવું વાતાવરણુ તો ઘણું જરૂરી હેય છે. પણુ આવું વાતાવરણુ હોવું ને પોતપોતાના સ્વ-અર્થને લીધે એક પ્રકારના મૌનભરેલા અસત્ય પ્રદર્શનમાં નેડાવું એ જુદી જ વસ્તુ છે. આપણી ધણી પ્રવૃત્તિઓ--પછી એ સાંસ્કારિક હોય, સામાનજક હેય, કેળવણીવિષયક હોય, સાહિત્યને લગતી હોય કે કલાને અવલ'બતી હોય, પણુ માણુસની પોતાની આત્માના ઊડ।ણુમાંથી જન્મેલી ત્રદ્ધઘામાંથી ન્યાં સુધી એ જન્મ ન લે ત્યાં સુધી એ ઠિધાજત્તિનું પરિણામ હોઈ “ સ'શયાત્મા વિનસ્યતિ' એ ગૂત્રને અધીન બને છે.

પ્રશૃત્તિ માત્ર એક કે અનેક તમામે જન્મે છે, એવી હરેક પ્રજાંત્તએ જન્મ લેતાંતી સાથે પે।તાના સિદ્ધાંતોનુ' એક શાસ્ત્ર રચી કાઢવું નજ્નેઇએ. એ સિદ્ધાંતો કેવળ હવાઈ ખ્યાલમાંથો નહિ પણુ નક્કર પૃથ્વીના પડમાંથી ઊગવા જેઈ એ. પછી પોતાની  વિષે જાતનિરીક્ષણુ કરી, પોતાની ટકી રહેવાનો શકિત વિષેનો કયાસ કાઢી લેવે। ન્નેઈ એ. જેટલી નિષ્ઠુંરતાથી એક લસ્કરી અધિકારી પોતાનો કાયયક્રમ ધડે છે, લગભગ તેટલી જ નિષ્ઠુરતાથી માણુસે પોતાનો કાર્યક્રમ રચવેો। નેઇએ. અને એ સધળી ગણુતરી મૂકયા પછી, જેમ યે।હ્દાને રણુક્ષેત્રમાંથી પાછા ફ૬૨વાનો અધિકાર નથી, તેમ જ આવી પ્રવૃત્તિને વરેલાને પાછા ફરવાનો અધિકાર હોઈ શક જ નહિ.

આપણી પાસે એક મુઠ્ઠીભર જ આવા પુરુષો હોય તે। આપણી સામાજિક, સાંસ્કારિક કે હરકોઈ પ્રવૃત્તિ દીપી ઊઠે.

યોગ્ય માણુસો। વિનાની પ્રભ્ત્તિ--કેવળ પ્રનૃત્તિ-એ તો પછી પ્રાણુ વિનાનાં હાડપિ'જરે। ભેગાં કરવાતી પ્રદર્શાનભૃત્તિનું અનુકરણુ કણી શકાય.

એવી તો અનેક પ્રશૃત્તિઆ જન્મી ગઈ, મરી ગઈ, ચાલી ગઈ, નામોનિશાનથી ટળી ગઈ, ને કાલપ્રવાથમાં કે માનવજીવનમાં % પ્રજન્ીય ભૃત્તિમાં લેશ પણુ ફેરફાર કર્યા વિના દટાઈ ગઈ.

આમ દટાવું એ ખાતર જેવું ફ્લદાયી નથી. હવે પછી આવનારાઓ માટે અવિશ્વાસની ભૂમિ ઉત્પન્ન કરવાનું એ અવેરરી કૃત્ય છે.

આપણી દરેક કલ્યાણુગામી કહેવાતી પ્રરૃત્તિને આપણે કયારે માસ્રીય રીતે શુદ્ધ કરી શકીશું ? કે જેમ જવનમાં તેમ આમાં પણુ પેન્ૂળ થીંગડાં ને ચીથરાંથી જ ચલાવ્યા કરીચું ?

દિવસ ઊગ્યે અતેક નવી નવી પ્રભત્તિઓઆ ઊપડે છે--એવે વખતે કોકે એ પ્રભત્તિઓઆની શાસ્ત્રીય છણાવટ કરે એ પણુ જરૂરી થઈ રહે છે. એવી શાસ્ત્રીય છણાવટ વિનાની પ્રભૃત્તિ તો “ આગુસે ચલતા ફે' એના જેવી ન થાય ?