સ'હારો અથવા સ'સ્કારો

અહિ સા એ દરેક ધમ'તો પ્રાણુપરિમલ છે; પણુ હિ'દુ* સ'સ્કૃતિનું તો એ અણુમોલું પુષ્પ છે. અદિસા વિનાની હિ'દુસ'સ્કૃતિ કલ્પી શકાતી નથી. આજે જ્યારે આખું વિશ્વ, પોતે ઉત્પન્ન કરેલા અતેક પ્રશ્ચોના નિકાલ અથે, કફિસામાગે ધપી રહ્યુ છે, ત્યારે હિંદુસસ્કૃતિ પાસે એક જ સ'દેશે હોઈ શકે : અહિ'સા.

પરંતુ માત્ર અદિ'સાનો સંદેશો આપવાથી જ અહિ સાના માર્ગની પ્રતીતિ કરાવી શકાતી નથી. હિ'દુસસ્કૃતિએ નને આ જ અ'તિમ સ'દેશ આપવાને। નિર્ણય ક્યો હોય તો, એ સેમે! પોતાના રેમરે।મમાંથી પ્રગટાવનારા, શુદ્ધ અહિંસક સૈનિકે પણુ જેઈ એ. આ શુદ્ધ અહિંસક સેનિકો એ કેઈ નદુગરની લાકડીથી ઉત્પન્ન કરી શકાતા નથી; ચોમાસામાં જ વાવીને ચોમાસામાં જ મેળવી શકાય એવા ભીંડા. તૂરિયાના શાકની પેઠે એ ઉત્પન કરી શકાય તેમ નથી : અહિ'સક સૈન્ય એ વર્ષોના સ'સ્કાર પછી આવતી પરિસ્થિતિ છે. એ પથ ધણે લાંખે।--અને અન'ત પરંપરાને છે. રાજતીતિની રમતની ખાતર પોપટની પેઠે ઉચ્ચારી શકાય એવું એનું સૂત્ર એ એનો ખરો ઉપયોગ નથી. હિંદુસ'સ્કૃતિતા અહિંસાનો સદેશે ઝીલતાર સૈન્યબળ--એટલે ખ'ડખ'ડ કરનારા ધ્મપુસ્ષો--આજે એની પાસે નથી, માટે વર્તમાનપત્રોમાં “હેડીગ' તરીકે કરેલા અહિ*સાના સદેશાની આજે કાંઈ જ કિમ્મત નથી, દુનિયાનો ધણુ મોટો ભાગએ વસ્તુને નિવીષ્ય પુસષોનતા વાદવિલાસની મી ગણે છે.

એટલે આવું અહિ'સક બળ ઉત્પન્ન કરવું હાય તો એતે માટે «દા જ પ્રકારનું શિસ્ત્પાલન, જુદા જ પ્રકારની પ્રણાલિકા, જુદા જ પ્રકારનું' વાતાવરણુ, અને જુદા જ પ્રકારના સસ્કારો જઇએ. શ કરાચાયે જેમ પોતાનુ તત્ત્વજ્ઞાન ઉત્પન્ન કયું, એવી જ ધગશથી અને ધૂનથી, એ એક જ વસ્તુને જવત સમર્પણુ કરતારા અત્યત વિશુદ્દ ચાસ્ત્રિમળ ધરાવતાર કેઈ ભવ્ય પુસ્ષનું' એ કામ છે.

પરતુ સામાન્ય નિત્યજવનક્રમમાં તે ને વરતુ અહિંસા વડે સિદ્ધ કરવા માટે અત્યત ભવ્ય વાતાવરણુની જરર પડે છે, તે જ વસ્તુ હિ'સા વદ સિદ્ધ કરવા માટે થોડાક નિયમનની ૦૪ જરૂર રહે છે. અતે તે નિયમ આઢલે। જ. હમેશના જવનક્રમમાં તો આતતાયાને ક અહિં'સાથી સ'સ્કારવાનો અથવા હિંસાથી સ'હારવાને માનવધમ' ગીતાએ કજ છે. ગીતાનો એ માનવધર્મ --એ જિસા--અહિ'સા વિષેને! છેલ્લા શબ્દ હે. એમાં સુધારેી। વધારે। કરવાનો હક્ક તો એ માણસને જ પ્રાપ્ત થાય, કૅ ને અસ'ખ્ય હિ'સક બળે।ની સામે એકલે! નિઃશસ્ત્ર જઇને ઊભો રહી શકથો હેય, અને છતાં એને પણુ, એ એ વસ્તુના અધિકાર-અતધિકાર વિષેના સહ્મ વિવેક વિના કે લોકસ પ્રક દણિ સમક્ષ રાખ્યા વિના, આડેધડ, જેમ આવે તેમ, અહિંસા અહિ-સા એમ બોલવાતો ઉછ પ્રામ થતો નથી. કારણકે સામાન્ઝિક બ્યવસ્થા પર જયાત ર્‌ાખીતે કરેલા સત્યના ઉચ્યારણને બદલે, એ વ્યક્તિગન ર'ગથી રગાયેલું એકપક્ષી વાકય બની જય છે; અને એવી ભવ્ય વ્યથ' કલ્પના, એ ગમે તેટલી સંદર છતાં, નિષ્પ્રાણુ વસ્તુ થઈ રહે છે.

નિત્યજવનમાં તો એટલા માટે અહિ'સાને આટલે! જ અથ છેઃ “ આયગસુજનતા દેન્ય ગણી તે। યુદ્ધ એ જ યુગધર્મ. '

આતતાયીોને દણુવાને। સપણ ઉપદેશ ગીતામાં છે. આતતાયીને પણુ સ'સ્કાર્વાતે। માતવધમ શેધધવે। એ દરેક ધમની આજ્ઞા છે. એ વિવેકનો રેખા ભૂ'સાય નહિ એવી રીતે હિંસા-અહિ'સાનો સમન્વય સાધવેએ જ પરમ સત્ય છે, જે અહિ'સાને જેગીએઓ। ઝ'ખે છે, એ અહિસા-“લે પૂનમચ'દ, જેખને ખે પૈસાનું' અહિ'સાનું' પડીકું ' એમ પ્રાપત થનારી વસ્તુ નથી. એ તે પછી આપણે માનસિક, વાચિક, કાયિક અહિ'સાની વાતો કરનારા--અહિ'સાનું ખેન્નર તેજ હેય ત્યાં સુધી એવી વાતે! કરનારા--કાઠિયાવાડના હલકટ મુત્સદ્દીઓને પણુ લન્નવનારા સુત્સદ્દીએ ખની જઈ એ એટલું જ. એના કરતાં તો જીવનના નિત્યપ્રશ્નોના ઉકેલમાં આપણું, સામે! આતતાયી ન હેય ત્યાં સુધી અહિ'સક, આતતાયી થાય એટલે હિ'સક, એવે શુદ્દ માનવધમ સ્વીકારીએ એ વધારે સારું નથી ? કદાચ એમાં જ વધારે નિખાલસતા પણુ નથી?