મહમદ બેગડા. ગુજરાતના એવા શાસકનું નામ, જેના સમયગાળાને 'ગુજરાતમાં સલ્તનતકાળનો સુવર્ણયુગ' કહેવામાં આવે છે. જેનું જન્મનું નામ ફતેહ ખાન હતું.
તેમણે પાવાગઢ અને જૂનાગઢ એમ બે ગઢ જીત્યા હોવાથી તેના નામ સાથે 'બેગડો' જોડાયો હોવાની વાયકા છે, પરંતુ તેના 'ઉપનામ' સાથે બીજી પણ કેટલીક વાયકાઓ જોડાયેલી છે.
મહમદ બેગડાએ સિંધ, માળવા, જૂનાગઢ અને દ્વારકાના શાસકોને હરાવીને પોતાની આણ વર્તાવી હતી. તેણે રસ્તાઓની સ્થિતિ સુધારી અને તેને સલામત બનાવ્યા હતા અને ફળો આપતાં વૃક્ષોનું મોટા પાયે વાવેતર કરાવ્યું હતું.
જોકે, તેના માર્ગદર્શક-સંરક્ષક અને સાવકા પિતા શાહઆલમ ન હોત તો કદાચ તે આ મુકામ સુધી પહોંચી ન શક્યા હોત અને 'પૅલેસ પૉલિટિક્સ'માં તેમનો ભોગ લેવાઈ ગયો હોત.
સુલતાન મુહમદશાહના અવસાનના ત્રણ દિવસ બાદ અમીરોએ એના સૌથી મોટા દીકરા જલાલખાનને 'કુતબુદ્દીન અહમદશાહ'ના ખિતાબથી તખ્તનશીન કર્યા. તેઓ અહમદશાહ બીજા તરીકે પણ વિખ્યાત છે. તેનો કાર્યકાળ ઈ.સ. 1451થી 1459 દરમિયાનનો રહ્યો હતો.
'ગુજરાતનો ઇતિહાસ – સલ્તનતકાલ' (રસિકલાલ પરીખ, હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી, પેજ નંબર 86-89) પુસ્તકમાં લખવામાં આવ્યું છે કે માત્ર 20 વર્ષની ઉંમરે તેમણે સત્તા સંભાળી હતી. આ સાથે જ તેણે માળવાના સુલતાન મહમૂદશાહ ખિલજીના મોટા આક્રમણનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
ઈ.સ. 1453 આસપાસ નાગોરમાં વારસાહક બાબતે વિવાદ ચાલુ હતો ત્યારે મુજાહિદખાને તેમના ભત્રીજા શમ્સખાનને ઉઠાડીને તેની જગ્યાએ સત્તા સંભાળી હતી. શમ્સખાને ગુજરાતમાં એના જમાઈ સુલતાન કુતબુદ્દીન પાસેથી નાગોરના રક્ષણ માટે ફોજ માંગી. ગુજરાતથી ફોજ મોકલવામાં આવી, પરંતુ રાણાએ તેને હરાવી. નાગોર પ્રદેશને તારાજ કર્યો, પરંતુ તેનો કિલ્લા ઉપર કબજો થઈ ન શક્યો. કુતબુદ્દીન સાથે શમ્સખાનનાં દીકરી સુલતાનાના નિકાહ થયા હતા. આ વર્ષો દરમિયાન સુલતાનના જીવનમાં શમ્સખાનની દખલ વધી જવા પામી હતી.
'મિરાતે સિકંદરી'ના (અનુવાદ- આત્મારામ મોતીરામ દીવાનજી, પેજ નંબર 48) વિવરણ પ્રમાણે, એ સમયે નડિયાદમાં રહેલા શાહજાદા જલાલખાનની પિતા વિરુદ્ધ ચડામણી કરવામાં આવી હતી. મહમૂદશાહ ખિલજી સામે લડાઈ કરવાની તૈયારી દાખવે તો તેમને ગુજરાતની ગાદી આપવાનું અમીર-ઉમરાવોએ નક્કી કર્યું હતું.
મિર્ઝાપુરના દરવાજેથી શાહજાદો અમદાવાદમાં આવ્યો અને એ પછી સુલતાનના જીવનરૂપી પ્યાલામાં મોતરૂપી ઝેર રેડાયું અને તેઓ ફાની દુનિયા છોડી ગયા.
ખિલજી સામે તેણે લડાઈ કરી. જંગમાંથી પરત ફર્યા પછી સંબંધમાં પિતાના સાડુ ભાઈ હજરત શાહઆલમે તેને એક તલવાર આપી હતી, જે તેનો અંત લખનાર હતી. તેણે રૂપમંજરી સાથે નિકાહ કર્યા હતા. તે ખૂબ જ સ્વરૂપવાન અને હોશિયાર હતાં, જે સુલતાનનાં મુખ્ય રાણી પણ હતાં. આ ઉપરાંત તેઓ હજરત શાહઆલમની શિષ્યા પણ હતાં.